W tekście przypomniana jest historia związanego z powstaniem Mołoczek Janusza Ostrogskiego oraz jego matki (Polki), córki hetmana Tarnowskiego. Wspomniane jest przekazanie dóbr Aleksandrowi Zasławskiemu, wojewodzie kijowskiemu oraz dalsze losy Mołoczek. W dalszej części artykułu opisana jest sama miejscowość oraz postaci z nią związane (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1881, Seria 3, T:12, s. 138, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Mołoczki

Wszystkim kochającym swą przeszłość wiadomo, że ostatni z książąt Ostrogskich, Janusz, syn najstarszy Konstantego Bazylego, wojewody kijowskiego, sławnego pogromcy Tatarów, jako miłośnik nauk, zamienił Ostróg w stolicę oświaty, sprowadził tam uczonych, założył szkołę na wzór akademii i drukarnię, która wydawała wiele dzieł polskich i ruskich. Otóż ów Janusz, po przejściu na łono katolicyzmu, zapewne z natchnienia swej bogobojnej matki i prawej Polki, córki hetmana Tarnowskiego, a może i pod wpływem młodziutkiej żony, Teofili Tarłówny, ustanowił r. 1609 ordynację z całego ogromnego majątku swego, a straciwszy syna i synowców, przekazał ją ks. Aleksandrowi Zasławskiemu, wojewodzie kijowskiemu, zaślubionemu z jego córką Eufrozyną. 

Ze spisu majętności zawartego w księdze ordynacji ostrogskiej, gdzie znajdują się już i Mołoczki, mamy przekonanie, że istniały one jeszcze przed powstaniem ordynacji, a zatem w XVI wieku. Po śmierci Aleksandra ks. Zasławskiego, zaszłej r. 1629, syn jego Władysław Dominik, wojewoda sandomierski i krakowski, został ordynatem; po śmierci zaś tegoż r. 1655, objął ordynację syn jego Aleksander, zrodzony z Katarzyny Sobieskiej, siostry Jana III, i ten, jako ostatni ordynat z książąt Zasławskich, zmarł r. 1673. Córka jego Teofila, wdowa po Wiśniowieckim, zostawszy żoną ks. Józefa Karola Lubomirskiego, marszałka w. koronnego, wniosła ordynację ostrogską w dom Lubomirskich, a z córką ich Anną Marią, wydaną za Pawła Franciszka ks. Sanguszkę, marszałka w. ks. litewskiego, po śmierci bezpotomnej jej brata i siostry, przeszła ona do Sanguszków. 

Syn Pawła, Janusz Aleksander, marszałek nadworny litewski, zostawszy właścicielem fortuny kilkudziesięciomilionowej, odłużony życiem marnotrawnym, rozwiązuje r. 1753 ordynację (składającą się z 24 miast i 593 wsi), tak zwaną transakcją kolbuszowską, i rozdaje ją między licznych swych wierzycieli, a głównie Lubomirskich, zastrzegając sobie tylko spłatę długów i dożywotnią pensję. Tę transakcję nieprawną zatwierdziła konstytucja r. 1766 pod pewnymi warunkami, co wywołało wielkie oburzenie w kraju. Ks. Janusz, złożywszy marszałkostwo, umarł roku 1773 bezpotomnie, a żona jego, Konstancya z Denhoffów, w późnym wieku, przez zaślubionego Rogalińskiego odarta z majątku, w nędzy dokonała życia. Jednym z wierzycieli Janusza był także Bartłomiej Giżycki, kasztelan wyszogrodzki, który po rozwiązaniu ordynacji ostrogskiej r. 1753 został dziedzicem klucza krasnopolskiego, a z nim i Mołoczek. Bartłomiej, zacny starzec 86-letni, w czasie zamieszek krajowych przez rabusiów zamordowany został r. 1768 pod Kamieńcem Podolskim w Kniażopolu, u swej córki Karoliny Wisłockiej, stolnikowej trembowelskiej, wraz z kuzynem swej żony Krzysztofem Romerem, starostą bochtyńskim, jadąc ze znaczną sumą pieniężną do Benderu, dla wykupienia z niewoli tureckiej swego syna Kajetana, chorążego kijowskiego, konfederata barskiego. 

Bartłomiej ten fundował kościół w Krasnopolu r. 1751, a zapewne i kapliczkę w Mołoczkach, pierwotnie drewnianą, zmurował. Wnuk kasztelana wyszogrodzkiego, Bartłomiej także, adiutant wiekopomnego ks. Józefa Poniatowskiego, obrany został naprzód marszałkiem gubernialnym, a potem gubernatorem cywilnym wołyńskim. Był to człowiek energiczny, który wiele korzystnych zmian w administracji pozaprowadzał, obywatel cnót nieposzlakowanych; lecz sumienność i akuratność w spełnianiu obowiązku i dopominanie się o to samo u podwładnych wielu mu narobiły nieprzyjaciół między swoimi i obcymi. 

Gubernator miał czterech braci, z których Franciszek Salezy, pułkownik wojsk polskich, z Wereniki Sulatyckiej zostawił syna Nepomucena, b. marszałka żytomirskiego, ostatniego reprezentanta tej linii, o którego cnotach obywatelskich chlubnie wspomina w swym pamiętniku Duklan Ochocki, ów Pasek wołyński. Nepomucen ożeniony był z Józefą hrabianką Walewską, zacną matroną polską, dotąd żyjącą w Mołoczkach, w gronie ukochanej swej rodziny, przy córce Albertynie, zaślubionej r. 1861 hr. Franciszkowi Ksaweremu Zamojskiemu. 

Szanowna hrabina Zamojska zarządza umiejętnie kluczem molodeckim, składającym się z kilku folwarków, i teraz świeżo dokupiła nowy folwark Strumiłówkę; sam hrabia zaś, miłośnik i znawca botaniki, zaprowadza parki w Mołoczkach i Nosówce, z różnorodnych drzew tak swojskich, jak też zwrotnikowych. Gdy r. 1800 nastąpił dział majątkowy między braćmi Giżyckimi, Mołoczki dostały się najmłodszemu Bartłomiejowi, gubernatorowi wołyńskiemu, który zmurował tu pałac okazały (jak to drzeworyt załączony przedstawia) i inne budowle, w parku zaś pozakładał oranżerie, cieplarnie i wszystko to murem potężnym opasał. 

Obok pałacu stała kapliczka drewniana, jeszcze za Rzeczypospolitej zbudowana, w której niekiedy odprawiał mszę świętą ks. Marek. Później na tym miejscu śp. Nepomucen, gdy po śmierci ojca i stryjów cały majątek odziedziczył, zmurował dzisiejszą kształtną kapliczkę. Jadąc z Krasnopola do Mołoczek, po przybyciu na most, widzimy po prawej stronie pałac obok kapliczki na początku parku, a po lewej w gaiku pawilonik murowany. Wszystko to leży nad stawem, ukształtowanym z rzeki Teterowa. Budowa pałacu mołoczkowskiego rozpoczęta została r. 1815, a ukończona r. 1820. W pałacu znajduje się galerya portretów licznej rodziny Giżyckich. Po śmierci gubernatora Giżyckiego, zaszłej w Mołoczkach d. 25 kwietnia 1826 r., żona jego Ludwika z Ilińskich kazała zmurować kapliczkę na cmentarzu w Krasnopolu i tam pochowano zwłoki jej męża. 

Duklan Ochocki tak charakteryzuje oboje w swym pamiętniku: 

„Żona Giżyckiego gubernatora, sławna z piękności i wykształcenia, dumą swą, wymaganiem nieskończonych adoracyj i chętką upokarzania każdego sarkazmem szyderczym wszystkich do siebie zraziła. Przeciwnie, gubernatora stworzyła natura, by celował w wyższych towarzystwach. Zręczny, wesoły, uprzejmy i grzeczny, w młodości powszechnie był od wszystkich kochany i pożądany w towarzystwach. Tylko gdy szło o prawdę i honor, nie umiał nikomu zamilczeć; stąd odbył kilkanaście pojedynków z determinacyą i szczęśliwie. Porywczość, prawość i oburzenie na widok wszelkiego zła robiły mu wielu nieprzyjaciół między równymi sobie i podwładnymi.”.

Nad zgonem owego wzorowego obywatela, oprócz zbolałej rodziny, najserdeczniejszą łzę uronił jego wierny i dozgonny przyjaciel, ten sam właśnie Duklan Ochocki.