W tekście wspominany jest Dorpat, który jeszcze w XVI wieku należał do Polski – w 1596 r. spłonął tu kościół, którego już nie odbudowano. Dalej przypomniana jest historia ruin tej katedry oraz opisany jest jej wygląd (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1885, Seria 4, T:6, s. 415-416, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Kulisy katedry w Dorpacie.

Niewiele krajów w Europie poszczycić się może tak licznymi i tak dobrze utrzymanymi zabytkami przeszłości, co Inflanty. Dopiero w XIII wieku kupcy bremeńscy, a w ślad za nimi mnisi rycerze z Niemiec, przynieśli tutaj zaczątki kultury europejskiej, a że ją z mieczem w dłoni szerzyć musieli wśród ludów pogańskich łotewskiego szczepu, więc zamki, które sobie, kościoły, które swojemu Bogu wznosili, musiały się odznaczać nie tyle pięknością form, co grubością i trwałością murów. Toteż o ile pozostałe tu i ówdzie w całości gmachy z tych czasów rażą ciężkością i niezgrabnością, o tyle ruiny ogromem swym i malowniczością zachwycają oko. 

Każdy zna Dorpat ze sławy jego uniwersytetu, lecz nie każdy wie, że w tym samym Dorpacie znajduje się jeden z najstarszych i najpiękniejszych pomników architektury gotyckiej w Inflantach. Katedra pod wezwaniem Świętego Dyonizego, której ruiny, pośród pięknego parku położone, zdobią szczyt panującego nad Dorpatem, wysokiego na 38 metrów Dombergu, założona została w r. 1224 przez pierwszego biskupa tutejszego Hermana, którego pałac znajdował się w niemniej pięknej pozycji na przeciwległej górze, na miejscu zajmowanym obecnie przez obserwatorium. W r. 1596, w czasach gdy Dorpat należał do Polski, w samą noc świętojańską, zajął się kościół od ogni sobótkowych, przez nieostrożność sługi kościelnego; sklepienia i wieże runęły i już go potem nie odbudowano. 

W wieku osiemnastym, gdy rząd rosyjski nosił się z myślą ufortyfikowania Dorpatu, zaczęto w tym celu część murów rozbierać, lecz gdy z przyłączeniem Finlandii granica szwedzka daleko na północ się cofnęła, a jednocześnie szybko i pomyślnie rozwijający się nowy uniwersytet (od r. 1803) począł odczuwać brak pomieszczenia dla swej obfitej książnicy, część murów wschodnią odnowiono, podzielono na piętra, powstawiano okna i przykryto dachem. Znajdująca się w nich biblioteka liczy obecnie 250 000 tomów, w tej liczbie wiele druków i rękopisów, cennych dla badacza przeszłości prowincji bałtyckich. 

Z frontu, to jest od strony zachodniej, widziana ruina przedstawia widok prawdziwie imponujący. Z obydwóch boków ogromnej ostrołukowej bramy wznoszą się dwie wieże o szerokiej podstawie w kwadrat, zniżone przez pożar do połowy dawnej wysokości, a zbudowane, jak cały gmach, z mocnych staroświeckich cegieł, tak mocnych, że się oparły zwycięsko manii wyrzynania nazwisk przez turystów, którzy poprzestawać tu muszą na skromnych ołówkowych napisach. Co się zaś tyczy fundamentów, te są, podobnie jak i kanty wież, z bloków granitu ułożone. We wnętrzu ruiny doskonale jeszcze daje się poznać podział na trzy nawy, a oznaczające go olbrzymie filary, w liczbie dwunastu, stoją nienaruszone; poprzerywane są tylko niektóre ze śmiałych łuków, co je łączą między sobą. Gdzieniegdzie znać jeszcze ślady gzymsów i kapiteli. 

W środku wież można też rozróżnić dawny ich rozkład. Potężne mury zawierają wewnątrz mnóstwo okienek, framug i korytarzy, którymi po krętych schodkach dostać się można aż na szczyt, pomiędzy gniazda kawek, gdzie kilka pierwotnych bardzo balkonów i galeryjek pozwala ciekawym zwiedzającym przypatrzeć się z góry ruinie i jej otoczeniu. Park, w którym stary tum się mieści, zawiera w sobie, oprócz biblioteki, parę innych należących do uniwersytetu zakładów, jak kliniki, anatomicum, obserwatorium. Z wysokiego tarasu przed tym ostatnim roztacza się wspaniały widok na miasto, jego domy, kościoły i uniwersytet. 

Cała zaś ta miejscowość przed laty była cmentarzem, jak o tym świadczy znajdujący się w dole poza kolegium anatomicznym skromny pomniczek, z napisami w czterech językach: łacińskim, rosyjskim, niemieckim i estońskim, ku pamięci spoczywających pod nim Niemców, Finów, Polaków i Szwedów.