Obrazy Szymona Czechowicza zdobią osiemnastowieczne kościoły rozsiane po całej Polsce i wielu miejscach Ukrainy, Litwy i Rzymu. Ten twórczy, pracowity i wykształcony w Rzymie malarz był aktywny zawodowo przez 60 lat (sic!), ale obecnie jest niemal zapomniany i niedoceniony. Ilość i jakość jego dorobku artystycznego kontrastuje z obecną niewiedzą o jego osiągnięciach. Pomimo sławy i najzamożniejszej klienteli swoich czasów Czechowicz pozostał człowiekiem skromnym, nigdy nie założył rodziny i nie zostawił majątku. Przez dziesięciolecia malował w tym samym stylu, co utrudnia datowanie jego prac oraz dokładne poznanie jego twórczości.

Krótki życiorys Szymona Czechowicza
Jego nieco tajemnicza biografia rozpoczęła się w Krakowie, gdzie Szymon Czechowicz urodził się w 1689 r., jako syn złotnika. Był to schyłek panowania Jana III Sobieskiego. Edukację artystyczną zawdzięczał Franciszkowi Maksymilianowi Ossolińskiemu (1676–1756), podskarbiemu wielkiemu koronnemu. Możny protektor wysłał Czechowicza na naukę do Rzymu. Studiował w słynnej Akademii Świętego Łukasza (Accademia di San Luca, założona w 1577 r.). W Wiecznym Mieście artysta mieszkał i tworzył blisko dwadzieścia lat. Należał do prestiżowej papieskiej kongregacji wirtuozów zrzeszającej najwybitniejszych artystów aktywnych w mieście. Uprawiał głównie malarstwo sakralne, dekorując kościoły i klasztory.

Mimo długiego pobytu Czechowicza w Wiecznym Mieście niewiele wiadomo o jego ówczesnym życiu i pracy. Nie wiadomo, kiedy przybył do Rzymu, ani kiedy i dlaczego go opuścił. Udało się zidentyfikować zaledwie kilka obrazów namalowanych dla polskiego kościoła pw. św. Stanisława w Rzymie - San Stanislao dei Polacchi - oraz dla klasztoru Franciszkanów na Palatynie. Być może pozostałe, nierozpoznane dzieła Polaka zdobią do dziś rzymskie pałace czy kościoły.

Szymon Czechowicz autorytetem w dziedzinie malarstwa religijnego
Czechowicz wrócił do Polski około 1730 r. i osiadł w Warszawie. Z akademickim, rzymskim wykształceniem i doświadczeniem był na terenie Rzeczypospolitej malarzem bezkonkurencyjnym. W Polsce nie było wówczas możliwości edukacji artystycznej. Do założenia akademii dążył ostatni monarcha Rzeczypospolitej, Stanisław August. Pierwsza jednak Akademia Sztuk Pięknych na ziemiach polskich powstała dopiero w 1818 r., w Krakowie.

Szymon Czechowicz, jako wzięty malarz religijny z Rzymu, uchodził za autorytet w dziedzinie malarstwa. Zasłynął jako portrecista oraz autor malowideł do pałaców magnackich i kościołów, m.in. w Ciechanowcu, Lublinie, Kielcach, Lubartowie, Krakowie, Warszawie, Lwowie, Opatowie, Opolu Lubelskim, Tykocinie, Podhorcach, Siedlcach, Wilnie, Poznaniu, Kownie, Janowie Podlaskim. Pracował dla Maksymiliana Ossolińskiego, wojewody sandomierskiego, Jana Tarły (1684–1750), podskarbiego nadwornego litewskiego, Józefa Franciszka Sapiehy (1679–1744) i jego brata, kanclerza wielkiego litewskiego, Jana Fryderyka (1680–1751) oraz hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego, Jana Klemensa Branickiego (1689–1771) czy Sanguszków. Starał się też o posadę malarza nadwornego Augusta III Wettyna w ؘ1757 r., niestety bezowocnie.

Szymon Czechowicz - malarz, wykładowca
„Ogólnopolska” działalność malarza wymagała pomocników, by sprostać zamówieniom. Wprawdzie Czechowicz pracował dość szybko, ale wielkoformatowe malowidło ołtarzowe zajmowało mu półtora do dwóch miesięcy. Prawdopodobnie wraz z pracownią realizował kilka zamówień jednocześnie. Szacuje się, że Szymon Czechowicz wykonał około 1000 prac w ciągu czterdziestu lat kariery zawodowej w Polsce. Jednym z uczniów i bliskich współpracowników był Łukasz Smuglewicz (1709–1780), żonaty z siostrzenicą Czechowicza, Reginą Olesińską. W kamienicy Pod Fortuną na Rynku Starego Miasta w Warszawie prowadzili pierwszą prywatną szkołę malarstwa, kształcąc kolejne pokolenie malarzy. Ich uczniami byli, m.in. synowie Łukasza, Antoni (1740–1810) i Franciszek Smuglewiczowie (1745–1807) czy Antoni Albertrandi (1733?–1795).

Ciekawą relacją, nieznaną wcześniej w rodzimym świecie sztuki, była współpraca artysty z magnatem. Szymon Czechowicz od 1762 r., z przerwami, pracował w pałacu w Podhorcach (współcześnie Ukraina) u Wacława Rzewuskiego (1706–1779). Wojewoda krakowski, późniejszy hetman wielki koronny, w ramach swojej kolekcji sztuki stworzył niemal muzeum-galerię Szymona Czechowicza, masowo kupując i zamawiając jego prace, głównie o tematyce sakralnej. Wśród 106 obrazów z kolekcji Rzewuskiego ponad 70 było autorstwa Czechowicza i były one eksponowane głównie w pokoju Zielonym podhoreckiej rezydencji. Malarz wykonał też obrazy do pobliskiego kościoła kapucynów w Olesku (fundacji hetmana Rzewuskiego).

Pod koniec życia Czechowicz został tercjarzem kapucyńskim. Jego pracownia mieściła się w oficynie pałacu Radziwiłłów, przylegając do klasztoru kapucynów przy ul. Miodowej w Warszawie. Ostatni obraz „Święty Franciszek Seraficki”, wykonany w roku śmierci artysty, znajduje się dziś w krakowskim kościele kapucynów.

Szymon Czechowicz zmarł w Warszawie 21 lipca 1775, w wieku 86 lat i został pochowany w krypcie kościoła kapucynów. Pamięć o jego dorobku żyła jeszcze dziesiątki lat później, jedną z dziewiętnastowiecznych kopii autoportretu Szymona Czechowicza podpisano na odwrociu: „Szymon Czechowicz / jedyny dobry Malarz polski / w Wieku XVIII”.

Pokłon Trzech Króli wg Szymona Czechowicza
Pokłon Trzech Króli to popularny temat biblijny, który daje artystom różnych epok pole do popisu przy ukazaniu egzotycznych postaci i zwierząt, błyszczących tkanin i przepychu wschodniego orszaku. Nie mogło go zabraknąć w repertuarze Szymona Czechowicza, mistrza malarstwa sakralnego.

Artysta umieścił na swoim obrazie tylko główne, niezbędne postaci sceny. Za Marią z Dzieciątkiem, z prawej strony obrazu widzimy fragment postaci męskiej, zapewne Świętego Józefa. W tle, za Trzema Królami, dostrzegamy głowę wielbłąda pozostawiającego wyobrażenie reszty barwnego orszaku tylko wyobraźni widza. Postacie oglądamy z bliska, niemal na pierwszym planie. Jednak Maria i klęczący przed nią Król przyciągają uwagę jako najważniejsze, intensywnymi dużymi plamami błękitu, czerwieni i ugru (pigmentu żółtawo-złocistego), tworzą swoiste tło dla jasnej postaci Dzieciątka oświetlonej przez promień światła padający od gwiazdy.

„Pokłon Trzech Króli” Szymona Czechowicza z kolekcji muzeum we Lwowie ogranicza się do najważniejszych postaci: Marii z Jezusem na jej kolanach i Królów. Ten nietypowy dla malarstwa epoki baroku minimalizm, jest charakterystyczny dla sztuki artysty. Podobnie jak tło, ledwie zamarkowane, ze stajenką ograniczającą się do kawałka ściany z widocznym fragmentem kolumny, przykrytej prowizorycznym drewnianym dachem. Próżno szukać u Czechowicza rozbudowanych, dynamicznych kompozycji czy detalicznej dekoracji, a także kontrastów świetlnych. Postacie umieszcza w neutralnym oświetleniu i wydobywa je z cienia miękkim modelunkiem.