Pomnik Katyński nad brzegiem rzeki Hudson w Jersey City to jeden z najbardziej rozpoznawalnych i symbolicznych monumentów upamiętniających ofiary zbrodni katyńskiej - nie tylko w Stanach Zjednoczonych, lecz także na całym świecie.

Zbrodnia

Zbrodnia katyńska była masowym mordem dokonanym wiosną 1940 roku przez sowieckie NKWD na rozkaz Józefa Stalina. Rozstrzelano około 22 tysięcy polskich oficerów, intelektualistów i urzędników państwowych, wziętych do niewoli po inwazji Związku Radzieckiego na wschodnie tereny Polski we wrześniu 1939 roku. Egzekucje przeprowadzono m.in. w Katyniu, Charkowie i Twerze, a także w innych miejscach kaźni. Celem tej zbrodni było zniszczenie polskiej elity, która mogła stanowić przeszkodę dla sowieckiej okupacji i podziału Polski. Przez dziesięciolecia ZSRR zaprzeczał odpowiedzialności, obarczając winą Niemców. Dopiero w 1990 roku Rosja oficjalnie przyznała, że sprawcą mordu było NKWD.

Bagnet wbity w plecy

Pomnik Katyński w Jersey City został zaprojektowany przez polsko-amerykańskiego rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego (1947-2020). Jest wyrazem głębokiego patriotyzmu autora i hołdem dla pamięci polskich oficerów zamordowanych przez sowieckie władze. Monument, odsłonięty 19 maja 1991 roku na Exchange Place, w centralnym punkcie miasta, przedstawia dramatyczną scenę - polskiego żołnierza w mundurze z okresu II wojny światowej, z wbitym w plecy bagnetem nasadzonym na karabin. Postać ma związane z tyłu ręce, co dodatkowo podkreśla bezsilność i bezbronność ofiar.

Pomnik mierzy około 12 metrów wysokości i został odlany z brązu. U podstawy znajdują się tablice pamiątkowe z inskrypcjami, które przypominają nie tylko o ofiarach zbrodni katyńskiej, lecz także o innych tragediach w historii Polski, w tym o deportacjach Polaków na Syberię dokonanych przez sowieckie władze.

Znaczenie

Pomnik Katyński jest nie tylko hołdem dla ofiar, lecz także symbolem walki o prawdę historyczną. Przez dziesięciolecia Związek Radziecki i jego sojusznicy - w tym władze komunistycznej Polski - zaprzeczali odpowiedzialności za mord w Katyniu, co sprawiło, że temat ten był przez lata przemilczany na arenie międzynarodowej. Monument w Jersey City, w samym sercu amerykańskiej metropolii, w miejscu, skąd rozciąga się widok na wieżowce Manhattanu, stał się ważnym nośnikiem pamięci o tej tragedii, szczególnie dla polskiej diaspory w USA. Jego powstanie było zasługą aktywności amerykańskiej Polonii, a na uroczystość odsłonięcia przybyło wielu znanych przedstawicieli życia politycznego zarówno z Polski, jak i ze Stanów Zjednoczonych.

Kontrowersje

W 2018 roku lokalne władze, w związku z nowymi planami zagospodarowania nabrzeża, zaproponowały przeniesienie go w inne miejsce. Spotkało się to z gwałtowną reakcją Polonii oraz części społeczności lokalnej, które uznały tę decyzję za wyraz braku szacunku wobec ofiar zbrodni katyńskiej i Polaków. W spór zaangażowały się również polskie władze - prezydent Andrzej Duda i premier Mateusz Morawiecki publicznie wyrazili swoje zaniepokojenie. Po długich negocjacjach i protestach, w czerwcu 2018 roku władze Jersey City ogłosiły, że pomnik pozostanie na swoim miejscu. Decyzja ta została przyjęta z ulgą zarówno przez lokalną Polonię, jak i przedstawicieli polskiego rządu.

Symbol i miejsce pamięci

Dziś Pomnik Katyński w Jersey City jest jednym z najważniejszych miejsc pamięci dla Polonii w Stanach Zjednoczonych. Odgrywa ważną rolę nie tylko jako symbol historyczny, ale także jako miejsce refleksji nad dramatycznymi wydarzeniami XX wieku. Jego obecność w sercu amerykańskiej metropolii przypomina, że zbrodnia katyńska była jedną z największych tragedii w historii Polski i zarazem istotnym elementem walki o prawdę oraz sprawiedliwość na arenie międzynarodowej.

Pod pomnikiem regularnie odbywają się uroczystości patriotyczne. Każdego roku w kwietniu, w rocznicę odkrycia grobów katyńskich, organizowane są obchody upamiętniające z udziałem przedstawicieli Polonii, ambasady RP, lokalnych władz oraz wszystkich zainteresowanych historią Polski.

Pomnik Katyński stanowi także przypomnienie, że ofiary reżimów totalitarnych, takich jak nazizm i stalinizm, nie mogą zostać zapomniane. Zbrodnia katyńska, przez dziesięciolecia ukrywana i fałszowana, znalazła w Jersey City trwałe upamiętnienie, które symbolicznie łączy historię Polski i Stanów Zjednoczonych.