Operacja „Praga” rozpoczęła się 6 maja 1945 r., w końcowej fazie II wojny światowej na kontynencie europejskim. Ta ostatnia strategiczna ofensywa Armii Czerwonej na froncie wschodnim miała na celu wyzwolenie Czechosłowacji, w tym stolicy kraju - Pragi, spod okupacji nazistowskich Niemiec. Równolegle z tymi działaniami wojskowymi, 5 maja wybuchło powstanie praskie.

W strategicznym „wyścigu” pomiędzy sojusznikami, a konkretnie między Amerykanami a Sowietami, istotne było, kto dokona wyzwolenia czeskiej stolicy. Militarnie głównym celem Związku Radzieckiego było wyzwolenie północno-zachodniej części Czechosłowacji i pokonanie niemieckich sił pod dowództwem feldmarszałka Schörnera, który dowodził Grupą Armii „Środek”.

W tej operacji uczestniczyły również jednostki polskie: 2. Armia Wojska Polskiego oraz 1. Korpus Pancerny pod dowództwem generała Karola Świerczewskiego. Te jednostki, po ciężkich walkach pod Budziszynem w kwietniu 1945 r., na skutek błędów dowodzenia gen. Świerczewskiego nie tylko poniosły klęskę, ale też ciężkie straty, szacuje się, że zginęło wówczas ok. 20 000 żołnierzy.

Pomimo tych trudności polskim siłom udało się przyczynić do wyzwolenia Pragi. 9 maja 1945 r. Armia Czerwona wkroczyła do Pragi, skutecznie otaczając i izolując niemieckie siły próbujące wycofać się w kierunku Amerykanów. Polacy dotarli na ówczesne przedmieścia Pragi.

Natomiast 10 maja, jednostki polskie dotarły do Mielnika, gdzie zakończył się udział Polaków w w tej operacji.

Historia tych wydarzeń jest stosunkowo mało znana w Polsce. Na terenie Czech zachowało się kilka pomników, wzniesionych w czasach komunistycznych i pełniących przede wszystkim funkcje propagandowe.

1. Pomnik żołnierzy Wojska Polskiego w Pradze

Data powstania: ok. 1970 r.

Autor: nieznany

Numer w ewidencji grobów wojennych: CZE-0008-20324

Napis na pomniku: V RÁMCI PRAŽSKÉ OPERACE SOVĚTSKÝCH VOJSK / JEDNOTKA 2. POLSKÉ ARMÁDY / GENERÁLA ŚWIERCZEWSKÉHO / DOSÁHLA 11. KVĚTNA 1945 PROSTORU / MEZI ĎÁBLICEMI A ČAKOVICEMI / A ZAKONČILA ZDE PO BOKU SOVĚTSKÉ ARMÁDY / BOJOVOU CESTU POLSKÝCH VOJSK / PŘI OSVOBOZOVÁNÍ ČESKOSLOVENSKA //.

Opis: pomnik w formie słupa, umieszczonego na odstawie o ćwierćkoliście ściętych górnych krawędziach, tworzących w miejscu styku podstawę węższą od monumentu. Na froncie płycina z wykonanym w reliefie płaskim wizerunkiem godła polskiego z okresu PRL (orzeł bez korony) , poniżej tablica z odlaną inskrypcją. Pomnik wykonany z jasnego piaskowca, tablica z brązu.

2. Pomnik przyjaźni czechosłowacko-radziecko-polskiej, Mělnik

Data powstania: 1961 r.

Autorzy: Viktor Dobrovolný (1909–1987), współpraca František Maria Černý (1903–1978)

Obiekt wpisany do rejestru kultury Republiki Czeskiej nr ÚSKP 45848/2-1375

Renowacja: 2015 r.

Inskrypcja: NA VĚČNOU PAMĚŤ HRDINNÝM VOJÁKŮM II. POLSKÉ ARMADY / A JEJÍHO VELITELE KARLA SWIERCZENSKÉHO / KTEŘÍ PO BOKU SOVĚTSKÉ ARMÁDY PŘISPĚLI K OSVOBOZENÍ / ČESKOSLOVENSKA A ZAKONČILI SVOU BOJOVOU CESTU V MĚLNÍKU / 10. KVĚTNA 1945 //.

Pomnik z ażurowym zwieńczeniem z przedstawieniem trzech postaci ujętych ramą: radzieckiego żołnierza obejmującego żołnierza polskiego i czeskiego partyzanta podających sobie ręce. Całość posadowiona na cokole z piaskowca na rzucie elipsy. Na dolnej krawędzi ramy odlana inskrypcja.

3. Pomnik żołnierzy Wojska Polskiego, Mikulášovice

Data powstania: ok. 1970 r.

Centralny rejestr grobów wojennych nr CZE-4212-00363

Inskrypcja: POLSKÁ 8. PĚŠÍ DIVIZE ARMÁDY / GEN. K. SWIERCZEWSKÉHO ZLOMILA / 9.KVĚTNA 1945 SILNÝ ODPOR NĚMEC / KÝCH FAŠISTŮ V MIKULÁŠOVICÍCH. BOJ / POLSKÝCH VOJSK PO BOKU SOVĚTSKÉ / ARMÁDY NAPOMOHL OSVOBOZEN / NAŠÍ VLASTI Z HITLEROVSKÉ POROBY //.

Pomnik w formie kamiennej tablicy, na której znajduje się metalowa tablica z polskim orłem, poniżej wyryta inskrypcja. Całość na dwustopniowej podstawie, której stopnie ustawione są pod kątem 90 stopni tak, że drugi stopień wybiega przed front pomnika.

4. Pomnik polskich wyzwolicieli, Ludvikovice

Twórcy: Wojskowa Pracownia Plastyczna

Wpisany do rejestru kultury Republiki Czeskiej nr ÚSKP 18530/5-4966

Inskrypcja: Při osvobonování severních Čach / prošly dne 10.5.1945 Ludvíkovicami / jednotky pelaké 5.přãi divise./ V době do 13.5.1945 tu působily 9. pěší / 16. tanková brigáda a 28. samohybný / pluk polaké 2. armaddy ganarála / Karola Swierczeswského. //.

Opis: granitowy pomnik w kształcie ściętego cokołu, na nim od frontu umieszczono lekko zakrzywioną tablicę z brązu (o wymiarach 70 x 80 cm) z płaskorzeźbą przedstawiającego dwóch żołnierzy, jednego przyklękającego i strzelającego z broni maszynowej, na pierwszym planie drugi żołnierz stojący, w lewej ręce trzyma przygotowany do rzucenia granat. Poniżej inskrypcja, po stronie lewej godło Polski. Pylon z granitowych, grubo ciosanych bloków oraz ośmiu ociosanych tworzących ramę wokół tablicy.

Współcześnie (przed 2019 r.) pomnik został rozebrany, zachowana została jedynie tablica wmurowana w niski cokolik. 

5. Pomnik żołnierzy Wojska Polskiego, Lobendava

Data powstania; 1970 r.

Twórcy: Wojskowa Pracownia Plastyczna

Wpisany do rejestru kultury Republiki Czeskiej nr ÚSKP 53039/5-4967

Inskrypcja:

na cokole w 2/3 wysokości: 8. května 1945 osvobodil / 34. pluk 8. pšší divize 2. pol- / ské armády Lebendavu. //.

na cokole u dołu: Hrdinnou smrtí padli / kpt. Anteni Grodzki / por. Kazimierz Kaczyński / por Aleksander Iwanow / ppor. Włodzimierz Miszczenko / ppor. Marian Bilinski / plut. Jeřzy Biechenski / plut. Stanislaw Kraczkowski / ppr. Jósef Cinkiewicz / kpt. Eugenius Kojel / kpr. Jan Kroscanczuk / szer. Antoni Drob / szer. Wladyslaw Gierasin / szer. Jan Kierski / szer. Antoni Kulesza / szer. Stanislaw Podkapaik / szer. Jan Mlynarzik / szer. Florian Wojno / szer. Stanislav Szymkiewicz //

Opis: pomnik z przedstawieniem odlanym w brązie polskiego orła bez korony, trzyymającego w szponach karabin maszynowy i gałązkę laurową. Posadowiony na prostopadłościennej podstawie i cokole w formie grubo ciosanego zwężającego się ku górze granitowego bloku. Na 2/3 wysokości znajduje się brązowa tablica z odlaną inskrypcją. Pomnik umieszczony nad mogiłą 18 polskich żołnierzy

 6. Pomnik żołnierzy wojsk polskich w Úštěku

Data powstania: ok. 1970 r.

Centralny rejestr grobów wojennych nr CZE-4205-00449

Inskrypcja: JEDNOTKY 2. POLSKÉ ARMÁDY / GEN. SWIERCZEWSKÉHO PŘINESLY / V KVĚTNU 1945 SVOBODU ÚŠTĚKU A / DESÍTKÁM MĚST SEVERNÍCH ČECH. / JEJICH VÍTĚZNÝ POSTUP PO BOKU / SOVĚTSKÉ ARMÁDY PŘISPĚL K DOVRŠENÍ / SPOLEČNÉHO BOJE NÁRODŮ / SOVĚTSKÉHO SVAZU A / ČESKOSLOVENSKA PROTI FAŠISMU. //.

Opis: pomnik w formie umieszczonych na cokole dwóch zwróconych ku sobie ostrymi krawędziami słupów w formie graniastosłupa trójkątnego o ściętych górnych krawędziach. Z boku połączonych w 1/3 wysokości tablicą z wyrytą inskrypcją, od frontu na boku jednego ze słupów tablica z przedstawieniem orła polskiego bez korony. Całość wykonana z jasnego piaskowca, tablica granitowa.

7. Pomnik generała Karola Świerczewskiego, Mělník

Data powstania: 1965 r.

Autor: Andrzej Jesion

Centralny rejestr grobów wojennych nr CZE2114-27547

Inskrypcja:

na cokole GEN. KAROL ŚWIERCZEWSKI //.

na tablicy: GENERÁLPLUKOVNÍK KAROL ŚWIERCZEWSKI / VELITEL 2. POLSKÉ ARMÁDY, / KTERÁ SE V ROCE 1945 ZÚČASTNILA / OSVOBOZENÍ ČESKOSLOVENSKA / Z PODRUČÍ HITLEROVSKÉ OKUPACE. //.

Opis: pomnik w formie głowy gen. Karola Świerczewskiego na cokole o uskokowo ściętych narożach i podstawie. Od frontu u dołu tablica ze stopu miedzi.

Pomnik podarowany miastu Mělník na pamiątkę wyzwolenia miasta przez polskiego Ministra Obrony Narodowej Mariana Spychalskiego. Pierwotnie znajdował się w ratuszu, następnie został przeniesiony w miejsce, gdzie stoi do dziś. Został odsłonięty w nowym miejscu 7 maja 1965. Wymiary popiersia 80 x 45 x 45, cokół 180 x 110 x 110 cm.