Współcześnie Ołomuniec stanowi cel odwiedzin licznych polskich turystów. Zapewne niewielu z nich przypuszcza, że pod koniec XVIII w. trafił tam Hugo Kołłątaj (1750-1802), oświeceniowy reformator edukacji, podkanclerzy koronny, w okresie Sejmu Wielkiego filar stronnictwa patriotycznego i jeden ze współtwórców Konstytucji 3 maja. Kołłątaj przybył jednak do stolicy Moraw nie z własnej woli, lecz jako austriacki więzień stanu. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. zamierzał przedostać się przez Galicję do Wenecji. Wydany w Przemyślu władzom austriackim, został aresztowany i uwięziony w Ołomuńcu i twierdzy Josefstadt w czeskim mieście Jaroměř. W więzieniu ołomunieckim Hugo Kołłątaj przebywał dwukrotnie (grudzień 1794–luty 1795; lipiec 1798–październik 1802). Wolność odzyskał dopiero jesienią 1802 r. W trakcie pobytu w Ołomuńcu powstała jedna z najważniejszych prac Kołłątaja – trzytomowy Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego, w którym przedstawił oryginalne przemyślenia wokół początków filozofii oraz antropogeograficzną koncepcję człowieka i jego miejsca w świecie przyrodniczym. 

Tablica Hugo Kołłątaja w Ołomuńcu

Tablica upamiętniająca Hugona Kołłątaja, autorstwa prof. Marka Mielczarka, została w 2015 r. umieszczona na ścianie historycznego kolegium jezuickiego w Ołomuńcu, w którym (po kasacie zakonu) mieściło się więzienie, obok istniejącej już tablicy poświęconej markizowi de Lafayette, bohaterowi wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych i Rewolucji Francuskiej. W pobliżu znajduje się też tablica upamiętniająca Jana III Sobieskiego, której autorem jest dr Artur Lubos. Inicjatorem obydwu upamiętnień była – w uzgodnieniu z władzami Ołomuńca – częstochowska Fundacja „Silva Rerum Polonarum”. Tablice zostały sfinansowane ze środków polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.