Zamek w Podhorcach, Ukraina, fot. Haidamac, 2015
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Wikimedia Commons, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach
Zamek w Podhorcach, Ukraina, fot. Tomasz Leśniowski, 2012
Licencja: CC BY 3.0, Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Podhorce11.JPG, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002008-P/160663

Zamek w Podhorcach

Podhorce
ukr. Pidhirtsi (Підгірці)
Identyfikator: POL-002008-P/160663

Zamek w Podhorcach

Podhorce
ukr. Pidhirtsi (Підгірці)

Wieś Podhorce (ukr. Підгірці) położona jest w rejonie brodzkim obwodu lwowskiego Ukrainy. Jest to osada o prastarym rodowodzie, znajdował się tu gród księstwa halickiego, zniszczony przez Tatarów w 1240. W 1440 r. Władysław Warneńczyk nadał Podhorce rodowi Podhoreckich, zaś w 1633 włość zakupił od nich hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski, z którego inicjatywy powstała omawiane tu założenie rezydencjonalne. Od 1682 r. Podhorce należały do Sobieskich; w latach 1718 - 1865 były w rękach Rzewuskich, a następnie (do II wojny światowej) - Sanguszków.

Budowla położona jest w paśmie Woroniaków, na krawędzi północnego stoku płaskowzgórza (399 m n.p.m.), górującego nad rozpościerającą się szeroko równiną wołyńską. Tradycyjnie zwana jest zamkiem, choć jej architektura nawiązuje raczej do tradycji włoskich willi (tzw. „villa castello”) czy też pałaców wiejskich, o pewnych walorach obronnych, jednakże przeznaczonych głównie dla reprezentacji, ostentacji prestiżu i rekreacji. Palazzo in fortezza w Podhorcach wzniesiono z inicjatywy wybitnego wodza, stratega i jednego z najpotężniejszych magnatów Rzeczypospolitej - hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego Stanisława Koniecpolskiego. Pałac powstał w latach 1637-1640, choć wnętrza wykańczano jeszcze w latach 40. XVII w., zapewne aż do śmierci hetmana w 1646 r. Wzniesiono go z kamienia, zapewne autorem projektu założenia był Andrea dell’ Aqua, a pracami budowlanymi kierowali Mikołaj Silvestri i Johann Ludwig von Wolzogen.

Gmach pałacu posadowiono w północnej części fortyfikacji bastionowej, zbudowanej na rzucie czworoboku, z bastionami o prostych barkach, charakterystycznymi dla fortyfikacji szkoły nowowłoskiej. Całość otoczona była fosą oraz dodatkowymi umocnieniami ziemnymi. Brama wjazdowa, dostępna przez most zwodzony, usytuowana była w centrum kurtyny południowej. Niewielki dziedziniec od południa, zachodu i wschodu otaczały kazamaty, umieszczone w kurtynach fortyfikacji, przeznaczone na magazyny oraz mieszkania dla służby i załogi zamku. Na kurtynach i bastionach utworzono ciągi spacerowe z tralkowymi balustradami. W narożach bastionów wzniesiono niewielkie kawaliery - wieżyczki strażnicze. Korpus pałacu, posadowiony na rzucie czworoboku, był pierwotnie budowlą dwukondygnacyjną. Oś główną budynku wyznaczał trzykondygnacyjny ryzalit środkowy, zwieńczony wieżyczką. Od północnego wschodu i północnego zachodu korpus opinały dwa wydatne alkierze, trzykondygnacyjne, przykryte hełmami. Wnętrza budowli były dwutraktowe, dostępne poprzez owalne, dwubiegowe schody, umieszczone na osi budynku. Za koncepcję programu wystroju wnętrz odpowiadał najpewniej rzymianin, Constante Tencalla. Urządzono je z przepychem godnym najbogatszego magnata ziem ukrainnych - ściany pokrywały boazerie, stiuki (te w kaplicy pałacowej wykonane przez warsztat Jana Baptystę Falconiego) i adamaszki. Niektóre posadzki wykonano z płyt marmuru. Sale ogrzewały kominki marmurowe oraz piece z kafli gdańskich. Splendor właściciela podnosiły trofea z bitew z Turkami i Tatarami, głównie kobierce i namioty.

Od strony północnej portal w ryzalicie środkowym pałacu oraz dwubiegowe schody wiodły do umieszczonego na osi budowli tarasowego ogrodu w stylu włoskim, z grotą i wodotryskiem, obsadzonego m. in. alejami grabowymi oraz ozdobionego posągami. Na pobliskich stokach założono też winnice, zarządzane przez specjalistę, przybyłego z Wegier.

Po zgonie hetmana upiększanie wnętrz pałacu kontynuował zapewne jego jedyny syn, Aleksander Koniecpolski. Prace przerwały wydarzenia 1648 r. W 1651 fortyfikacje zamkowe dowiodły swej przydatności - dzięki nim udało się odeprzeć atak Kozaków, zniszczeniu uległy natomiast dolne tarasy ogrodu. Po zakończeniu działań wojennych Aleksander Koniecpolski naprawił szkody, jakich ogród doznał w wyniku walk, a także rozbudował go i wzbogacił, m.in. o dwie altany na tarasie drugim. W latach 60. XVII w. syn Aleksandra, a wnuk hetmana, Stanisław Koniecpolski, sprowadził do pałacu malarza Jana de Baan, który ozdobił ściany obrazami o tematyce batalistycznej, a także wykonał malowidła w polach stropu izby stołowej. W 1682 r. Stanisław, będąc w podeszłym wieku i nie mając potomków, przekazał Podhorce wraz z zamkiem Sobieskim. W latach 1682-1696 po obu stronach głównego wejścia z dziedzińca do pałacu dobudowano schody zewnętrzne, wiodące do bocznych loggii na pierwszym piętrze. W czasach Sobieskich na najniższym tarasie ogrodowym funkcjonowała też figarnia. Jednakże inwentarz założenia z 1717 r. notuje jego zły stan techniczny, zarówno sama budowla, jak i ogród były wówczas wyraźnie zaniedbane.

W 1718 r. Konstanty Sobieski sprzedał Podhorce Stanisławowi Mateuszowi Rzewuskiemu. Po jego śmierci w 1728 dobra podhoreckie odziedziczył syn Stanisława, Wacław Rzewuski. Wraz z żoną, księżną Anną z Lubomirskich, na stałe rezydował on w Podhorcach, sukcesywnie ozdabiając pałac (niekiedy kosztem innych budowli, jak np. zamku w Olesku) oraz gruntownie go przebudowując. Za jego czasów korpus pałacu otrzymał drugie piętro, zlikwidowano też wieżyczkę ryzalitu środkowego i przykryto korpus główny dachem czterospadowym. Elewacje gmachu otrzymały podział wertykalny pilastrami, zaś naroża budowli zaakcentowano rustykowaniem. Wacław przekształcił też częściowo wystrój wnętrz, zaś w latach 1752-1766 zlecił budowę na osi pałacu centralnego kościoła p.w. św. Józefa. Dzięki połączeniu rezydencji i świątyni aleją ze szpalerami drzew i rzeźbami powstała w ten sposób monumentalna oś przestrzenna. Wacław Rzewuski uczynił z pałacu w Podhorcach nie tylko świetną rezydencje magnacką, ale i liczące się w skali całej ówczesnej Rzeczypospolitej centrum kulturowe. Zorganizował on w swej siedzibie m.in. scenę teatralną, na której wystawiono autorów klasycznych, jak też utwory dramatyczne pióra samego Rzewuskiego. W czasie Sejmu Repninowskiego, Wacław, jako jeden z przywódców opozycji, został porwany wraz z synem Sewerynem Rzewuskim i zesłany na 5 lat do Kaługi. Nie powrócił już do Podhorzec, zmarł w 1779 r. w Sielcu. Pałac podupadł po jego śmierci, pozostał jednak w rękach rodu do 1865 r., kiedy to Leon Rzewuski, wobec braku potomków, sprzedał rodzinne Podhorce Władysławowi Hieronimowi Sanguszko.

W 1867 r. Podhorce przejął od ojca Władysława Eustachy Stanisław Sanguszko, marszałek Sejmu Krajowego we Lwowie, poseł do Rady Państwa, członek Izby Panów oraz konserwator w Gronie Konserwatorów Galicji Zachodniej. Udostępnił on wnętrza pałacu do zwiedzania. Mieściła się tam m.in. kolekcja malarstwa oraz sławne zbiory dawnego uzbrojenia. Podczas I wojny światowej pałac, o który pod nieobecność właścicieli dbał wówczas sędziwy burgrabia Marcin Grabikowski, nie doznał większych zniszczeń. Ucierpiały natomiast zbiory, z których część ewakuowano. W czerwcu 1915 r., gdy Podhorce znajdowały się w ręku Rosjan, niektóre zbiory wywieziono do Sławuty, zaś po odzyskaniu Podhorzec przez Austriaków w lecie 1916 r. ponownie cześć cenniejszych przedmiotów odesłano do Gumnisk pod Tarnowem. Podczas kwaterunku w pałacu komendantury piątego korpusu wojsk austro-węgierskich doszło też do zniszczeń w zabytkowych wnętrzach, m.in. na skutek nadmiernego ogrzewania ucierpiały meble i boazerie. Zniszczono tez ogrody zamkowe oraz altany i figarnię. W okresie międzywojennym Roman Sanguszko wraz z żoną, Konstancją z Zamoyskich, rozpoczęli renowacje wnętrz muzealnych, przywracając część rozporoszonej kolekcji, nad której aranżacją czuwał kustosz Muzeum Narodowego we Lwowie, Rudolf Mękicki. Odnowiono też częściowo pałac i ogrody zamkowe.

We wrześniu 1939 r. Roman Sanguszko ewakuował podhoreckie zbiory do Rumunii, stamtąd zaś do São Paulo w Brazylii. Dla ich zachowania powstała tam w 1978 r. fundacja kulturalna Sociedade Sanguszko de Beneficência, później przemianowana na Casa Sanguszko de Cultura Polonesa, funkcjonującą do dzisiaj. Sam pałac miał mniej szczęścia, podczas II wojny światowej wnętrza zostały doszczętnie zdewastowane, a następnie zajęte na szpital gruźliczy. W 1956 r. budynek spłonął. W 1997 r. zrujnowany zabytek przejęła Lwowska Galeria Obrazów, jednak jak dotąd nie udało się przeprowadzić pełnego remontu założenia.

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1634-1640

Twórcy:

Andrea dell’ Aqua (architekt; Włochy, Polska), Mikołaj Silvestri (budowniczy; Polska)(podgląd), Johann Ludwig von Wolzogen (inżynier; Niemcy)

Publikacja:

06.10.2024

Ostatnia aktualizacja:

15.12.2024

Opracowanie:

Piotr Lasek
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach Galeria obiektu +1
Zamek w Podhorcach, Ukraina, fot. Haidamac, 2015
Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach Fotografia przedstawiająca Zamek w Podhorcach Galeria obiektu +1
Zamek w Podhorcach, Ukraina, fot. Tomasz Leśniowski, 2012

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz