W tekście opisany jest zamek Podhorce w powiecie złoczowskim. Przypomniana jest historia, sięgająca Koniecpolskich, budowniczych zamku, oraz Jana III Sobieskiego, którego rodziny zamek był później własnością. Trafiał on także w ręce Rzewuskich, aż wreszcie Sanguszków (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1919, Półrocze I, s. 574, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Podhorce

Jednym z najlepiej zachowanych zamków, niegdyś tak licznie rozsianych na obszarze ziem Polski, są Podhorce, w powiecie złoczowskim leżące. Wybudowane w początkach XVII-go wieku przez Koniecpolskich, przeszły na Sobieskich; przebywał tu król Jan III-ci, urodzony w pobliskim Olesku, potem były własnością Rzewuskich, wreszcie do dziś są w rękach Sanguszków. Zamek wznosi się na zboczach Woromaków, panujących nad olbrzymią, płaską równiną Bugu, na którą roztacza się z okien i teraz wspaniały widok. Komnaty, urządzone zupełnie tak, jak za hetmańskich czasów, budziły żywe wspomnienia wielkiego króla i świetności Rzeczypospolitej. Wielka zbrojownia husarska mieściła rynsztunek całej chorągwi skrzydlatego rycerstwa, wiele pięknych obrazów, porcelany, kryształy, namioty tureckie, broń, książki zdobiły wspaniałe sale stiukowe, lub obite adamaszkami. Wojna w pierwszych tygodniach, t.j. w sierpniu 1914-go r., oddała Podhorce Rosjanom i wtedy wywieziono, dzięki staraniom ks. Sanguszków, najcenniejsze zbiory do Sławuty. Zresztą Rosjanie uszanowali zamek i urządzenie. Nie ucierpiał również po powrocie Austriaków do roku 1916-go w sierpniu, kiedy to generał Poglia, komendant IV korpusu węgierskiego, obrał w zamku kwaterę dla sztabu i przebywał w nim 19 miesięcy, aż do pokoju brzeskiego. W marcu 1918 r. opuścił Podhorce, zostawiając za sobą barbarzyńską ruinę! Wszystko, czego nie usunięto z sal i komnat, zostało zniszczone zupełnie: ściany zakopcone paleniem w prowizorycznych piecach, potłuczone zwierciadła, poobdzierane obicia i meble, namioty tureckie pocięte na parawany, w sypialni króla Jana III-go rozbite polowe biurko i łóżko, mnóstwo mniejszych przedmiotów znikło, posadzki powypalane… Nieprawdopodobny obraz barbarzyństwa! Reszty zniszczenia dokonało panowanie Ukraińców, którzy potłukli szkła i porcelanę, podarli książki. Dzisiaj Podhorce przedstawiają wewnątrz rozpaczliwą ruinę dawnej świetności; opustoszały wspaniałe sale, znikł urok ciszy i piękna, przemawiający do duszy wspomnieniem świetnych czasów Ojczyzny i zamku. Pozostały nienaruszone mury, bramy, dziedziniec i piękny kościół w kształcie pustej komuny z kopułą. W lepszych czasach wolności powracającej na naszą ziemię potrafimy może choć w części wyrównać szkodę i ruinę pięknych Podhorzec.