Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002448-P/170350

Antoni Lange, Zamek w Podhorcach

Lwów | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Lwiw (Львів)
Identyfikator: POL-002448-P/170350

Antoni Lange, Zamek w Podhorcach

Lwów | Ukraina | obwód lwowski | rejon lwowski
ukr. Lwiw (Львів)

Zbudowany w latach 30. XVII wieku dla hetmana Stanisława Koniecpolskiego pałac-zamek w Podhorcach od początku zachwycał rozmachem architektonicznego założenia i bogactwem wyposażenia. Z czasem zasłynął jeszcze mocniej za sprawą swoich kolejnych znamienitych właścicieli. Jako własność rodziny Sobieskich przyjmował wizyty króla Jana III. Z tego czasu pochodzi opis francuskiego podróżnika, Francoisa Paula D'Aleraca, który wraz z dworem władcy gościł w rezydencji, uznając ją za „bez wątpienia najpiękniejszą budowlę w Polsce, a nawet w każdym innym kraju należałby do gmachów niezwykłych”. Jeden z następnych właścicieli, Wacław Rzewuski, hetman, pisarz i mecenas sztuki, uczynił z zamku swoją główną siedzibę, nie tylko go rozbudowując, ale też zakładając w nim imponującą bibliotekę, galerię dzieł sztuki, a nawet teatr. W początkach XIX wieku obiekt wciąż należał do rodu Rzewuskich, m. in. do wnuka i imiennika hetmana, słynnego „Emira”, jednak powoli podupadał. Pomimo tego w okresie zaborów, obrośnięty legendą miejsca związanego z Lwem Lechistanu, uchodził za jeden z najważniejszych pomników polskości na obszarze Galicji Wschodniej.

Nie dziwi więc, że jego przedstawienie, obok zamku w Olesku, również związanego z Janem III Sobieskim, znalazło się wśród 35 widoków wykonanych w technice litografii i wydanych w albumie „Zbiór najpiękniejszych i najinteresowniejszych okolic w Galicji” z 1823 roku. Publikacja ta, opublikowana nakładem zakładu Pillera, jest pierwszym we Lwowie przykładem popularnych wówczas w całej Europie „albumów krajowidoków”. Rysunków do niej dostarczył Antoni Lange, który kilkanaście lat wcześniej przybył do miasta z Wiednia, by objąć posadę dekoratora teatralnego. Stworzył scenografię do wielu przedstawień pod dyrekcją Jana Nepomucena Kamińskiego, jednak podjął także współprace z miejscowymi zakładami graficznymi oraz zajmował się malowaniem obrazów, specjalizując się w tematyce krajobrazowej. Początkowo tworzył, zgodnie z tendencjami przyjętymi w środowisku wiedeńskim, głównie imaginacyjne pejzaże idealne przesycone poetycko-sentymentalną atmosferą. Szybko jednak, jak wskazują przekazy z epoki, uległ fascynacji krajobrazami swojej nowej ojczyzny. Zaczął odbywać wędrówki po bliższych i dalszych okolicach Lwowa, odnotowując co bardziej rozpoznawalne widoki, które później przenosił na płótno, karton lub kamień litograficzny. Efektem tych poszukiwań jest właśnie cykl wykonany we współpracy z Piotrem Pillerem, którego celem, poza względami czysto artystycznymi, było także niewątpliwie utrwalenie pamięci o miejscach i zabytkach, budujących lokalną tożsamość i utwierdzających dumę narodową Polaków.

Do motywu zamku w Podhorcach Antoni Lange powrócił ponownie po wielu latach, pod koniec życia malując obraz olejny, należący obecnie do kolekcji Muzeum Historycznego we Lwowie. Podobno w tym czasie stan zdrowia artysty uniemożliwiał mu dalsze podróże po kraju. Być może to zmotywowało go do przeniesienia na płótno kompozycji ujętych w grafikach (nie tylko zresztą własnych znane są bowiem także jego obrazy powtarzające motywy z albumu Jana Nepomucena Głowackiego). Niezależnie jednak od powodów, pewnym jest, że w 1839 roku malarz wykonał aż cztery widoki słynnych zamków byłej Rzeczpospolitej: Odrzykonia, Pieskowej Skały, Oleska i właśnie Podhorzec. Temat ten należał do głównych toposów epoki romantyzmu, cieszących się popularnością w sztuce wszystkich krajów europejskich, ewokując poszukiwany w tym czasie nastrój tajemnicy i grozy. Lecz kręgu kultury polskiej zyskiwał dodatkowe interpretacje o treściach narodowościowych, stanowiąc świadectwo dawnej świetności kraju.

Obraz z widokiem Podhorzec dość ściśle powtarza szczegóły wcześniejszej litografii. Na dalekim planie, w oddali widoczna jest sylwetka zamku z charakterystycznymi bastionami na rogach. Większą część kompozycji zajmuje rozległy, pofalowany krajobraz z wiejskimi zabudowaniami. W dolnej części stoku, na którym góruje rezydencja, artysta przedstawił trwające żniwa, w których uczestniczy liczna grupa chłopów pracujących pod okiem przejeżdżającego konno nadzorcy. Na pierwszym planie, na brzegu wiejskiej drogi, w cieniu drzewa, przystanęły dwie postacie w wiejskich strojach. Takie ujęcie kompozycyjne, z tytułowym motywem przesuniętym w głąb i szeroką perspektywą otwierającą się na malowniczość przyrody, było często wykorzystywane przez Langego. Można je interpretować jako wyraz zainteresowania przede wszystkich miejscowym krajobrazem, w którym słynne obiekty architektoniczne stanowią tylko ikonograficzny pretekst i pozwalają na topograficzną identyfikację miejsca. Wykonujące zwykłe, codzienne czynności postacie sztafażu nie tylko ożywiają widok, ale, ponownie, dodają mu lokalnego kolorytu. Choć ikonograficznie album Langego związany jest z obszarem jego nowej, małej ojczyzny artysty, to trzeba zaznaczyć, że w zakresie formalnym artysta wykorzystał typowe dla tego rodzaju publikacji międzynarodowe konwencje epoki, znane choćby z twórczości najsłynniejszego wiedeńskiego pejzażysty biedermeieru Jakoba Alta, który wykonał setki widoków tych słynnych i tych mniej znanych okolic Cesarstwa Austrii, często wykorzystując podobny schemat z głównym motywem odsuniętym w dal i rozbudowanym sztafażem rodzajowym. Przy tym wprowadzenie przez Langego wątku fizycznej pracy na roli, zamiast sielankowych treści, niewątpliwie stanowiło w tym czasie śmiałą innowację.

We wspomnieniach współczesnych, m.in. Wincentego Pola, Lange zapisał się jako artysta, który przeżywał wciąż fascynację urodą galicyjskiego pejzażu i miejscową kulturą. Choć był przybyszem, z Lwowem związał się na stałe, pozostając w mieście aż do śmierci. Zyskał renomę największego pejzażysty swoich czasów, ojca lwowskiego malarstwa krajobrazowego, który jako pierwszy w swoich obrazach, ale także grafikach, zawarł i świadectwa malowniczej urody okolicznej przyrody i wizualną dokumentację ważnych dla polskiej kultury i historii zabytków.

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1839

Twórcy:

Antoni Lange (malarz; Lwów), Antoni Lange (malarz; Lwów)

Publikacja:

15.12.2024

Ostatnia aktualizacja:

30.05.2025

Opracowanie:

Agnieszka Świętosławska
rozwiń

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz