Łuck, jedno z najstarszych miast na Wołyniu, w połowie 2019 r. doczekał się pełnej inwentaryzacji zespołu ruchomych obiektów zabytkowych zgromadzonych w swej katedrze. Badane było cenne dziedzictwo kultury polskiej.

Dzięki rozwojowi handlu i rzemiosła Łuck, jako stolica Wołynia, przez wiele stuleci był miastem rozkwitu. Kres „dobrobytu” nadszedł wraz z II wojną światową. Lata wojny odcisnęły na terenie całego Wołynia krwawe piętno bestialstwa. W związku z tępieniem przez władze sowieckie katolicyzmu, zamykano wiele kościołów, bezczeszczono i plądrowano ich wnętrza.

Akt dewastacji niezwykle boleśnie odczuła także rzymskokatolicka katedra łucka Świętych Apostołów Piotra i Pawła, mieszcząca się w pojezuickim XVII-wiecznym kościele. Po zamknięciu katedry w 1947 r. Sowieci urządzili w niej skład węgla. Dzieła zniszczenia dopełniło założone w świątyni w 1981 r. muzeum ateizmu. Bezpowrotnie zniszczonych zostało wiele bezcennych zabytków sztuki, pochodzących zarówno z katedry, jak i z innych łuckich kościołów masowo wówczas kasowanych przez władze. Mimo tak ciężkich doświadczeń komunistycznych na terenie Wołynia, do dziś jednak szczęśliwie ocalało wiele gromadzonych przez lata obiektów sztuki ukrywanych wysoko na emporach łuckiej katedry.

Zabytki te, pochodzące zarówno z terenu obecnej archidiecezji lwowskiej jak i diecezji łuckiej, stanowić miały zaczątek erygowanego 1 października 2004 roku Muzeum Diecezjalnego w Łucku, którego kustoszem, powołanym na tę funkcję przez bpa Marcjana Trofimiaka został ks. kanonik Augustyn Mednis (1932-2007). To właśnie tym duchownym zbiory zgromadzone w łuckiej katedrze zawdzięczają ocalenie oraz przeprowadzenie za ich zgodą pierwszych prac inwentaryzacyjnych wykonanych i opublikowanych staraniem naukowców z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego („Zbiory Muzeum Diecezjalnego w Łucku”, cz. 1, „Rzeźba”, oprac. A. Betlej, M. Biernat, M. Kurzej, W. Walanus, Kraków 2006.).

W kwietniu 2019 r. na zlecenie Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA polscy historycy sztuki zinwentaryzowali całą zabytkową tkankę przedmiotów ruchomych. Na podstawie oceny stanu zachowania tego ogromnego, dotychczas nieuporządkowanego zespołu zabytków, z pewnością mamy do czynienia z obiektami niezwykle wartościowymi i unikatowymi w swej różnorodności, jakości i skali - wielokrotnie wyróżnia je wybitny poziom artystyczny.

Kwerenda zaowocowała wytypowaniem najwartościowszych obiektów malarstwa (23 sztuki), paramentów liturgicznych (80 sztuk), tkanin i szat (114 sztuk), starodruków (kilka), rzeźb czy jedynie ich fragmentów (elementy dekoracyjne oraz ornamenty - 130 sztuk). W czasie prowadzonych prac tymczasowo uporządkowano zabytkowe tkaniny (ornaty, dalmatyki, kapy, pojedyncze bryty, fragmenty tkanin oraz taśmy, galony, drobna pasmanteria), a także zabezpieczono narażone na destrukcję najciekawsze i najcenniejsze obiekty. Końcowo badacze opracowali katalog w formie komputerowej bazy danych, zawierający ponad 200 autorskich kart poszczególnych zabytków zgromadzonych w dawnej katedrze w Łucku (uwzględnia: datowanie, określenie materiału i techniki, opis, określenie stylowe, określenie stanu zachowania i postulatów konserwatorskich).

Wstępnego rozpoznania katedralnego materiału zabytkowego dokonały w listopadzie 2015 r. na zlecenie MKiDN dr Dorota Piramidowicz i dr Anna Oleńska. Aktualnie przeprowadzona pełna inwentaryzacja, dokumentacja naukowa i fotograficzna prowadzona była przez zespół historyków sztuki w składzie: dr Dorota Piramidowicz, dr Anna Oleńska, Katarzyna Uchowicz oraz Piotr Jamski. Projekt był realizowany przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA w ramach dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej.

Poprzez swą historię, cała katedra łucka wraz z zabytkowymi obiektami ruchomymi ze wszech miar godna jest zainteresowania i objęcia szczególną ochroną.