Biblioteka Polska w Paryżu to jedna z najstarszych i najbogatszych pod względem zbiorów instytucji emigracyjnych. Zlokalizowana w samym sercu Paryża, na wyspie św. Ludwika, powstała w 1838 r. z inicjatywy czołowych przedstawicieli Wielkiej Emigracji. Od samego początku jej działalność daleko wykraczała poza zadania tradycyjnej biblioteki, co sprawiło, że postrzegana jest jako swego rodzaju nieoficjalna ambasada kultury polskiej we Francji.

Powstanie Biblioteki Polskiej w Paryżu
Po upadku powstania listopadowego znalazła się we Francji grupa uchodźców politycznych, którzy aktywnie działali na rzecz rozwoju kultury polskiej na obczyźnie. W 1832 r. powołali do życia Towarzystwo Literackie Polskie. Jego celem miało być utworzenie instytucji gromadzącej pamiątki historyczne oraz wszelkie publikacje – dawne i współczesne ‒ dotyczące Polski. Misja ta zrealizowała się już w 1838 r. wraz z powstaniem Biblioteki Polskiej w Paryżu. Bezpośrednimi inicjatorami byli: pierwszy prezes Towarzystwa książę Adam Jerzy Czartoryski oraz Julian Ursyn Niemcewicz i Karol Sienkiewicz. Zalążek przyszłych zasobów Biblioteki stanowiły połączone księgozbiory czterech emigracyjnych organizacji: Towarzystwa Literackiego, Towarzystwa Naukowej Pomocy, Wydziału Historycznego i Wydziału Statystycznego.
 
Początkowo siedzibą Biblioteki było małe mieszkanie jednego z działaczy emigracyjnych. Jak się jednak okazało niewystarczające na pomieszczenie szybko rozrastającego się księgozbioru. Za pieniądze zebrane w kwestach i przekazane w darach przez członków polskiej emigracji zakupiono w 1853 r. pochodzący z XVII w. miejski pałac przy 6, Quai d’Orléans na Wyspie św. Ludwika. Niegdyś było to miejsce silnie związane z Polską. To na Wyspie św. Ludwika mieścił się Hôtel Lambert, a po drugiej wojnie światowej działały tu wydawnictwo literackie Libella i Galeria Lambert. Dziś o polskiej przeszłości wyspy przypomina jedynie Biblioteka.

Dzieje instytucji
Towarzystwo Literackie, w 1854 r. przekształcone w Towarzystwo Historyczno-Literackie, zarządzało Biblioteką Polską aż do 1893 r. Kiedy pod koniec XIX w. jego działalność wyraźnie osłabła, a liczba członków zmalała, podjęto decyzję o oddaniu Biblioteki w ręce Akademii Umiejętności w Krakowie. Instytucja przybrała wówczas charakter ściśle naukowy oraz badawczo-archiwalny, stając się jednocześnie Stacją Naukową Polskiej Akademii Umiejętności w Paryżu. Funkcję kierownika paryskiej Biblioteki w latach 1899-1926 sprawował najstarszy z synów Adama Mickiewicza - Władysław. Z jego inicjatywy i dzięki udostępnieniu przez niego wszystkich pamiątek po ojcu w siedzibie Biblioteki w 1903 r. powstało Muzeum Adama Mickiewicza.
 
W początkach XX w. Biblioteka borykała się z poważnymi problemami finansowymi. Próby jej ratowania podjął się kolejny dyrektor - Franciszek Pułaski. Oprócz przeprowadzenia prac remontowych przy samym budynku dokonał też reorganizacji działalności instytucji. W okresie międzywojennym wprowadził zmiany, dzięki którym, analogicznie do Instytutu Francuskiego w Warszawie, Biblioteka stała się centrum kultury polskiej we Francji. Wszelkie zbiory niezwiązane bezpośrednio z jej profilem odesłano do Polski, gdzie wzbogaciły kolekcje muzealne i biblioteczne.

Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Paryża w czerwcu 1940 r. budynek Biblioteki Polskiej został zajęty, a przechowywane w nim księgozbiory wywiezione do Niemiec. Na szczęście znaczną część kolekcji udało się wcześniej ewakuować do muzeów paryskich oraz do bibliotek i innych miejsc na południu Francji, dzięki czemu zostały ocalone.
 
W 1946 r. kuratelę nad Biblioteką przejęło reaktywowane Towarzystwo Historyczno-Literackie. Obecnie, nawiązując do historycznej aktywności, Biblioteka Polska w Paryżu realizuje swoją misję, prowadząc działalność naukową, kulturalną, wystawienniczą i wydawniczą. Jest nie tylko miejscem udostępniania zbiorów i realizacji prac naukowych. Do Biblioteki można przyjść, aby zwiedzić jedno z trzech wchodzących w jej skład muzeów, obejrzeć wystawę czasową, posłuchać koncertu lub wykładu.

Zbiory Biblioteki Polskiej w Paryżu
W Bibliotece Polskiej w Paryżu przechowywane są unikatowe skarby kultury od XV w. aż po współczesność. Gromadzone przez lata jako dary polskich emigrantów, Francuzów polonofilów czy polskich artystów przebywających we Francji, dzięki istnieniu Biblioteki miały szansę na przetrwanie.
 
Obecnie księgozbiór Biblioteki obejmuje ok. 200 tysięcy woluminów, w tym 50 inkunabułów i kilka tysięcy starych druków. Są to zbiory rękopiśmienne, akta państwowe i przede wszystkim archiwa Wielkiej Emigracji (dokumentacje emigracyjnych towarzystw i instytucji, pamiętniki i listy). Poza nimi w Bibliotece przechowywane są zbiory artystyczne liczące 25 tysięcy rysunków i rycin, 15 tysięcy fotografii, prawie 1500 obrazów, 1000 plakatów, 600 medali i monet, 350 rzeźb. Do najcenniejszych skarbów należą trzy najwcześniejsze wydania dzieła Mikołaja Kopernika „De Revolutionibus Orbium Coelestium”, fragmenty korespondencji królowej Bony, pamiątki po Fryderyku Chopinie i Marii Skłodowskiej-Curie.
 
Obok wspomnianego już Muzeum Adama Mickiewicza, w gmachu funkcjonuje również Muzeum Bolesława Biegasa oraz Salon Fryderyka Chopina. Ekspozycja poświęcona Chopinowi jest jedyną taką w stolicy Francji. Znajdziemy na niej kilka rękopisów kompozytora, a także pamiątki związane z jego śmiercią: maskę pośmiertną, odlew ręki, pukiel włosów oraz fotel z ostatniego mieszkania na placu Vendôme. Natomiast Muzeum Bolesława Biegasa prezentuje twórczość artysty na tle sztuki polskiej XIX i XX w. Zmieniane w cyklu rocznym wystawy pozwalają na zaprezentowanie szerokiego przekroju polskiego malarstwa i rzeźby, przechowywanych w zbiorach Biblioteki Polskiej. Są to dzieła m.in. Piotra Michałowskiego, Henryka Rodakowskiego, Jacka Malczewskiego, Leona Wyczółkowskiego, Tadeusza Makowskiego, Cypriana Godebskiego i Olgi Boznańskiej.