KONKURS DZIEDZICTWO BEZ GRANIC ZOBACZ
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002768-P/193211

Cmentarz i kaplica w Szatach

Identyfikator: POL-002768-P/193211

Cmentarz i kaplica w Szatach

W niewielkiej miejscowości Szaty znajduje się urokliwy cmentarz, na którym w XIX w. chowano okoliczną szlachtę, przedstawicieli rodzin Wieliczków, Hoppenów, Roubów i Gintowtów.

Między Wiłkomierzem a Kiejdanami położone jest niewielkie miasteczko Szaty (lit. Šėta), nad rzeką Abelą. Dawniej były to dobra dziedziczne Pietkiewiczów, z których Bohdan, do którego prócz Szat, należały Nidoki i Abele, wystawił w miejscowości kościół parafialny, opatrzony funduszem w 1499 r. Pod koniec XVI w. świątynię zamieniono na zbór luterański, a kilkadziesiąt lat później ponownie konsekrowano go w rycie rzymsko-katolickim. Z inicjatywy kolejnego proboszcza ks. Chrzczonowicza po pożarze w 1779 r. wymurowano nową świątynię, konsekrowaną pw. Świętej Trójcy w 1817 r. (przebudowywana 1900 r.).

Przy pierwszych świątyniach w Szatach istniał cmentarz, ale kiedy stawiano nowy kościół, zgodnie z oświeceniowymi przepisami i prawem rosyjskim (ukaz z 1772 r. nakazujący zakładanie cmentarzy poza osadami, wprowadzany także na terenach anektowanych do Rosji po rozbiorach Rzeczpospolitej) nekropolię erygowano poza granicami miejscowości. Usytuowano ją przy trakcie na Kiejdany, a więc od zachodniej strony, na osi kościoła, oddalonego o niecałe 400 m. Około 500 m na południowy zachód od nowego cmentarza założono także kirkut dla żydowskiej społeczności Szat.

Cmentarz był kilka razy powiększany, stąd obecnie jego plan jest niekształtny, choć początkowo nadano mu formę czworoboczną. Kilka lat po jego erygowaniu wzniesiono na nim kaplicę grobową pw. św. Bogumiły. Wystawił ją Stanisław Wieliczka (1791-1860), chorąży kowieński i sędzia graniczny wiłkomierski, dla żony Bogumiły z Rudominów (zm. 1824). Kobieta zmarła mając zaledwie 24 lata, osierociwszy dwie małe córki Bogumiłę i Adelę. Małżonkowie w Poszumierzu (lit. Pašumeris), oddalonych ok. 4 km na zachód od Szat, mieli drewniany dwór na podmurówce i z portykiem. Miejscowość należała do parafii w Szatach stąd na pochówek dla żony, a w przyszłości dla siebie i swojej rodziny Stanisław Wieliczka wybrał ten właśnie cmentarz.

Kaplica została wzniesiona w popularnym wówczas stylu klasycystycznym, z czterokolumnowym portykiem w porządku toskańskim, zwróconym ku miasteczku. Jej forma jest bardzo ciekawa, ponieważ łączy formę kaplicy grobowej z katakumbami, stąd nie jest podpiwniczona. Ma więc rzut prostokąta przedzielonego niesymetrycznie na dwie części. We wschodniej znajduje się właściwa kaplica z ołtarzem, w którym umieszczono krucyfiks - znak zbawienia. W zachodniej części zaaranżowano trójkondygnacyjne katakumby, do mniej więcej połowy wysokości wnętrza. We frontonie znajduje się oko Opatrzności Bożej, a poniżej napis ułożony z metalowych liter „DEO: OMNIPOTENTI:” (Bogu Wszechmocnemu). Ponad portalem znajduje się data „1824” oraz okulus doświetlający wnętrze, ujęty dwoma rzędami nisz. W bocznych ścianach umieszczono parę okien, a w narożach toskańskie pilastry. Z tyłu, a więc w zachodniej ścianie umieszczono napis: „GROB(OWIEC): DOMU: WIELICZK(ÓW):”, poniżej którego znajduje się półkoliste okno oraz trójkondygnacyjne katakumby na osiemnaście trumien. Zachowała się tylko jedna tablica - marmurowa, z napisem: „Mąz i Oyciec stroskany łzy rzewne tu leie / Zagrzebłszy Zonę z Synem i wszystkie nadzieje / Tu spoczywaią zWłoki Konstancyi z Wieliczkow / HOPPENOWEY z Synem KAZIMIERZEM / zMarłey r. 1839. Sierp. 23 d. wieku 26. / a Syn iey r. 1841. Lut. 24 d. wieku Lat. 6. m. 6. / proszę za Dusze o westchnienie do Boga“.

We wnętrzu kaplicy zachował się konfesjonał, a także umieszczona przy ołtarzu marmurowa tablica epitafijna. Jej pole podzielono na dwie części. Po lewej stronie znajduje się napis: „D.O.M. / Tu spoczywają / zwłoki Ś. P. / Stanisława / WIELICZKI / ur. d. 3 Maja 1791 / um. d. 4 Września 1860“, a po prawej: D.O.M. / BOGUMIŁA z RUDOMINOW / WIELICZKOWA / PREZESOWA GRODZKA WIŁKOMIERSKA / ZYŁA LAT 24. / ZESZŁA Ru 1824. / JUNII 7. DNIA. / Pamiątce Drogiey Żony i Naylepszey Matki / Ten Znak Żałośney Straty kładą Mąż i Dziatki / Przechodniu, co cię Świętość na to mieysce wzywa / Westchni dzis nad JEy Cieniem! niech wiecznie spoczywa:”.  

W górnej części znajdują się herby małżonków: Abdank i Trąby. Przy ścianie zachodniej znajdują schody prowadzące na strych. Kaplica Wieliczków była odnawiana w 2012 r.

Nie jest to jedyna kaplica na cmentarzu w Szatach. Kolejną, dużo mniejszą i skromniejszą wystawiono po północnej stronie kaplicy Wieliczków. Wzniesiono ją po 1850 r. na planie prostokąta nakrywając dachem dwuspadowym. Jej naroża ujmują lizeny. Zachowały się na niej trzy tablice epitafijne z napisami: „Tu spoczywają zwłoki / ś. P. Emilji / Roubów po 1m Mężu / HOPPENOWEJ / po 2m DREWANOWSKIEJ / zm. 1877 r. Czerwca 7 d. / mając lat 57. / Boże! przyjm Jej duszę / do chwały Swojej”, „Leon / HOPPEN / zm. 18 Marca 1856 r. / Życia lat 52. / Dla Najlepszego Męża / Ojca Żona z Córką / tę pamiątkę poświęcają” oraz „+ / S. P. / Michał / ROUBA / zm. 14 Marca 1881 / w wieku lat 64 / Spokój jego duszy!”.

Na cmentarzu znajdują się pomniki z XIX w. z napisami w języku polskim, a także nagrobek w formie domku z żeliwną tabliczką z napisem: „Ś. P. ELŻBIETA z ZDANOWICZÓW / MARTUSEWICZOWA / UM. D. 1 CZERWCA 1887 R. / MAJĄC LAT 23 / PROSI O ZDROWAŚ MARJA.” Umieszczono ją w fasadzie, powyżej dwóch otworów wentylacyjnych. Dwuspadowy dach kaplicy był pierwotnie pokryty ceramiczną dachówką. Niewielka forma sepulkralna powstała zapewne jeszcze w 1 połowie XIX w.
 

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1824 r., XIX w.

Bibliografia i archiwalia:

  • Lietuvos architektūros istorija, t. 2: Nuo XVII a. pradžios iki XIX a. vidurio, sud. K. Čerbulėnas, A. Jankevičienė, Vilnius 1994, s. 434-436.
  • Baliński M., Lipiński T., „Starożytna polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana”. Warszawa 1845, s. 274.
  • „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, t. XI, Warszawa 1890, s. 809.
  • R. Aftanazy, „Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej”, t. 4, s. 315-317.

Publikacja:

23.08.2025

Ostatnia aktualizacja:

23.08.2025

Opracowanie:

dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz.
rozwiń
Stara kaplica z dachem dwuspadowym na cmentarzu w Szatach, otoczona nagrobkami z napisami i krzyżami. Fasada kaplicy nosi ślady zużycia. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobki i kaplica na cmentarzu w Szatach. Kaplica ma prostą, prostokątną formę z dwuspadowym dachem. Na pierwszym planie różne nagrobki z napisami i krzyżami. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Mała kaplica na cmentarzu w Szatach o prostej, prostokątnej konstrukcji i dwuspadowym dachu. Fasada nosi ślady zużycia. W pobliżu widoczne są nagrobki i krzyże. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Widok frontowy klasycystycznej kaplicy na cmentarzu w Szatach z czterema kolumnami toskańskimi, trójkątnym frontonem z Okiem Opatrzności i napisem 'DEO: OMNIPOTENTI:'. Nad wejściem widoczny rok 1824. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Grób z kamiennym krzyżem i mała kaplica z czerwonym dachówką na cmentarzu w Szatach. Kaplica ma okrągłą tablicę na ścianie i jest otoczona nagrobkami. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobek z krzyżem i tablicą na małej kaplicy na cmentarzu w Szatach. Kaplica ma czerwony dwuspadowy dach i dwa małe okratowane okna. W tle większy budynek z kolumnami i napisem 'DEO: OMNIPOTENTI:'. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Kaplica neoklasycystyczna z czterokolumnowym portykiem i napisem 'DEO OMNIPOTENTI' na frontonie. Na pierwszym planie widoczne są nagrobki otoczone kwiatami. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Kaplica na cmentarzu w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobek Michała Rouby na cmentarzu w Szatach, z napisem w języku polskim: 'S.P. Michał Rouba zm. 14 Marca 1881 r. w wieku lat 64. Spokój jego duszy.' Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Marmurowa tablica epitafijna dla Leona Hoppena na nagrobku, datowana na 18 marca 1856, w wieku 52 lat, z częściowo widocznym napisem po polsku, osadzona w zwietrzałej ramie kamiennej. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Marmurowa tablica epitafijna Emilji Hoppenowej-Drewanowskiej na cmentarzu w Szatach, z napisem po polsku o jej śmierci w 1877 roku w wieku 57 lat. Fotografia przedstawiająca Cmentarz i kaplica w Szatach Galeria obiektu +9
Cmentarz i kaplica w Szatach, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024

Projekty powiązane

1
  • Stara kaplica z dachem dwuspadowym na cmentarzu w Szatach, otoczona nagrobkami z napisami i krzyżami. Fasada kaplicy nosi ślady zużycia.
    Katalog poloników Zobacz