KONKURS DZIEDZICTWO BEZ GRANIC ZOBACZ
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Nagrobek Jana Tyszkiewicza w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Inskrypcja z nagrobka Jana Tyszkiewicza w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Nagrobek Tadeusza Kuńskiego w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
Inskrypcja z nagrobka Tadeusza Kuńskiego w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002769-P/193214

Kaplica w Wace Trockiej

Identyfikator: POL-002769-P/193214

Kaplica w Wace Trockiej

Waka Trocka to dawny majątek Tyszkiewiczów, położony pomiędzy Wilnem a Trokami. Dziś znajduje się w granicach stołecznego Wilna i jest jednym z największych i najlepiej zachowanych ziemiańskich zespołów rezydencjonalnych dziewiętnastowiecznej Litwy. W jego skład wchodzi także kaplica rzymskokatolicka, pełniąca jednocześnie funkcję mauzoleum rodu.

Tyszkiewiczowie stali się właścicielami obszernego majątku Waka Trocka przed 1844 r. Jednak rezydencję w podwileńskich dobrach zorganizował dopiero Jan Witold Tyszkiewicz (1831-1892), marszałek szlachty wileńskiej. Przed 1880 r. zatrudnił on uznanego architekta warszawskiego Leandra Marconiego (1834-1919), który wystawił klasycystyczny pałac dbając o każdy szczegół wykończenia. Wcześniej, w 1856 r. wzniesiono neogotyckie mauzoleum rodu, a jednocześnie kaplicę Najświętszej Marii Panny służącą okolicznej ludności. Jej projekt także sporządził Leander Marconi.

Kaplica została usytuowana w wydzielonej strefie założenia parkowo-pałacowego, w jego północnej części, tuż obok neogotyckiej, bocznej bramy, i wzniesionej nieco później organistówki. Wszystkie trzy elementy w przeciwieństwie do pozostałych, w tym do zabudowań gospodarczych, otrzymały neogotycki kostium. Postrzegano go wówczas jako styl najodpowiedniejszy i dla świątyń i dla mauzoleów. Co ważne kaplica była początkowo nieotynkowana, tak jak brama i organistówka, oddziałując na widza starannie ułożoną klinkierową cegłą.

Kaplicę wzniesiono na planie prostokąta, jako budowlę bezwieżową, z niższym portykiem od strony północnej. Od południa na osi budynku umieszczono wejście do krypty rozciągającej się pod całą budowlą. Elewację frontową i tylnią ozdabiają nisze zamknięte ostrołukowo. Taki sam wykrój mają okna umieszczone w bocznych ścianach. Portyk zwieńczono figurami świętych Piotra i Pawła, a na znajdujących się w narożach wielobocznych filarach ustawiono świętych Jana Chrzciciela i Józefa z Dzieciątkiem Jezus. Rzeźby wykonał Ludwik Kucharzewski (1838/42-1889) - artysta z Warszawy.

We wnętrzu kaplicy zachowała się polichromia, która dywanowo ozdabia całe wnętrze, oraz neogotycki chór muzyczny z organami, na które prowadzą żeliwne schody. Są to elementy, które powstały później niż sama kaplica, zapewne w ostatniej ćwierci XIX w. Pod ścianami budowli ustawiono drewniane neogotyckie stalle, a jej posadzkę pokryto ceramicznymi płytkami. Umieszczono w niej dużych rozmiarów płytę z herbem Tyszkiewiczów Leliwa.

Do krypty prowadzi tzw. szyja ze schodami od południowej strony. Po otwarciu drzwi można zobaczyć tablicę z napisem: „JAM JEST ZMARTWYCHWSTANIE I / ŻYWOT, KTO WE MNIE WIERZY / CHOĆBY I UMARŁ ŻYW BĘDZIE”, który stanowi cytat z Ewangelii według św. Jana (11, 25-26). W krypcie sklepionej kolebkowo znajduje się w sumie 10 metalowych - cynowych i żelaznych, ozdobnych trumien, w których spoczywają zwłoki Jana Tyszkiewicza (napis na krótszym boku: „TU SPOCZYWAJĄ ZWŁOKI / S. P. / JANA HR. TYSZKIEWICZA. / URODZIŁ SIĘ 1831 R. DNIA 8GO SIERPNIA. / UMARŁ 1892 R. DNIA 10GO LUTEGO / PROSI O TRZY ZDROWAŚ MARYJA.“), a także Anny z Zabiełłów (1804-1857) i jej męża Józefa (1805-1844), ich córki Krystyny (1827-1844), syna Jana Witolda i jego żony Izabeli Hortensji z Tyszkiewiczów (1836-1907); zmarłej w przeciągu kilku miesięcy w 1861 r. Zofii Marty Tyszkiewiczówny, która była zapewne córką Jana Witolda i Izabeli Hortensji; Józefa Tyszkiewicza (1863-1867), syn Józefa, pana na Landwarowie, Kretyndze i Połądze, i jego żony Zofii z Horwattów (1838-1919); Jana Józefa (1867-1903), syna Jana Witolda i Izabeli Hortensji, i jego żony Elżbiety Marii z Krasińskich (1871-1906). Dziesiąta trumna pozostała pusta.

Obok kaplicy znajdują się dwa nagrobki. Pierwszy - starszy ma formę żeliwnego krzyża na kamiennym cokole z napisem: „Tu oddał życie / w obronie tego / Kościoła / Tadeusz KUŃSKI / d. 8go Września / 1883 r.” Bliżej nieznane wydarzenie wiązało się z napaścią carskich żołnierzy na kaplicę i pałac w Wace Trockiej. Nieco więcej możemy opowiedzieć o śmierci Jana Michała Tyszkiewicza, który pochowany jest obok, a którego śmierć odbiła się szerokim echem w ówczesnej prasie. Ostatniego właściciela Waki Trockiej upamiętnia skromna płyta nagrobna z napisem: „Ś. P. / Jan Tyszkiewicz / opatrzony Ś.Ś. Sakramentami / Kawaler „Virtuti Militari” / porucznik rezerwy pułku Ułanów Wileńskich / ur. w Wace 30 maja 1896 r. / zginął tragiczną śmiercią w dniu 30 maja 1939 r. / w Międzyrzeczu Podlaskim”.

Opisana śmierć ostatniego właściciela Waki Trockiej nastąpiła w wyniku katastrofy lotniczej, słonecznym rankiem 30 maja 1939 r. w dniu jego urodzin. Samolotem kierował doświadczony pilot i kuzyn Tyszkiewicza - Stanisław Zamoyski, a tragedia wydarzyła się na oczach ich rodzin i przyjaciół. Tyszkiewicz i Zamoyski uczestniczyli w rekolekcjach, które zorganizował kuzyn obu arystokratów Andrzej Potocki w swoim pałacu w Międzyrzeczu Podlaskim. W związku z tym, że 30 maja o 11.30 był z Warszawy samolot do Wilna, gdzie czekał na Tyszkiewicza obiad z okazji jego urodzin. Jan Michał uprosił więc Wiktora Platera o miejsce w prywatnej awionetce kuzyna Zamoyskiego. Katastrofa wydarzyła się tuż po wzbiciu się maszyny, bowiem jak się okazało prowizoryczny pas startowy na pastwisku był za krótki i samolot uderzył w słupek ogrodowy. Po katastrofie wdowa Anna Janina z Radziwiłłów (1907-1983) wraz z dziećmi  Anną, Elżbietą i Zygmuntem Janem w obliczu wojny znaleźli schronienie u rodziny Tyszkiewicza w Anglii.

Czas powstania:

1856

Twórcy:

Leandro Marconi (architekt; Polska), Ludwik Kucharzewski (rzeźbiarz; Warszawa)

Bibliografia i archiwalia:

  • T.S. Jaroszewski, „O naśladownictwach pałacu Na Wyspie w Łazienkach, w: Muzeum i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci prof. Stanisława Lorentza”, Warszawa 1969, s. 311-324.

Słowa kluczowe:

Publikacja:

23.08.2025

Ostatnia aktualizacja:

23.08.2025

Opracowanie:

dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. ucz.
rozwiń
Neogotycka kaplica w Wace Trockiej, otoczona drzewami z alejką prowadzącą do wejścia. Na dachu znajdują się rzeźby, a budynek otacza zieleń. Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Kaplica w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobek Jana Tyszkiewicza z wyrytym tekstem, otoczony różowymi i białymi kwiatami w wazonach, na brukowanej ścieżce. Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Nagrobek Jana Tyszkiewicza w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobek Jana Tyszkiewicza z wyrytym tekstem, otoczony zielonymi liśćmi i żółtymi kwiatami. Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Inskrypcja z nagrobka Jana Tyszkiewicza w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Grób Tadeusza Kuńskiego z żelaznym krzyżem na kamiennej podstawie, otoczony kwiatami i zniczami, znajdujący się obok kaplicy w Wace Trockiej. Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Nagrobek Tadeusza Kuńskiego w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024
Nagrobek Tadeusza Kuńskiego z wyrytym tekstem po polsku, otoczony kwiatami i świecami. Kamień jest ciemny i zniszczony, z krzyżem na szczycie. Fotografia przedstawiająca Kaplica w Wace Trockiej Galeria obiektu +8
Inskrypcja z nagrobka Tadeusza Kuńskiego w Wace Trockiej, fot. Anna Sylwia Czyż, 2024

Projekty powiązane

1
  • Neogotycka kaplica w Wace Trockiej, otoczona drzewami z alejką prowadzącą do wejścia. Na dachu znajdują się rzeźby, a budynek otacza zieleń.
    Katalog poloników Zobacz