Jest to jeden z najbardziej monumentalnych kościołów polskich w Chicago, którego bryła wyraźnie rysuje się w perspektywie dzielnicy Bucktown. Parafia Matki Bożej Anielskiej wydzielona została z najstarszej polskiej wspólnoty św. Stanisława Kostki. Jej proboszcz, niestrudzony animator – ks. Wincenty Barzyński – nabył obszerny grunt pod budowę świątyni i wyznaczył opiekuna duchowego nowej parafii. Został nim ks. Franciszek Gordon ze zgromadzenia zmartwychwstańców, postać nietuzinkowa, pedagog zasłużony dla chicagowskiej Polonii, wydawca „Dziennika Chicagowskiego” i założyciel organizacji bratniej pomocy – Macierz Polska.

Z wrodzoną energią i pracowitością ks. Gordon przystąpił do organizowania nowej społeczności wiernych. Już 2 lipca 1899 r. w obecności burmistrza Chicago, arcybiskup Patric A. Feehan przewodniczył uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod budowę pierwszego kościoła, mieszczącego też szkołę, audytorium, pomieszczenia dla towarzystw parafialnych i mieszkania dla duchownych. Na początku 1900 r. ponad 400 dzieci rozpoczęło naukę pod opieką czterech sióstr ze Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego. Zbudowany w 1905 r. konwent był pierwszym domem zmartwychwstanek w Chicago, który przez 10 lat służył także jako gmach nowicjatu.

Parafia rozwijała się dynamicznie. W chwili jej powstania przynależało doń 300 rodzin, a w 1912 r. już 1200, co stawiało tę wspólnotę w rzędzie największych w archidiecezji. Ks. Gordon przystąpił więc do budowy nowego kościoła. Nie mógł jednak przypuszczać, że podjęta z entuzjazmem inwestycja będzie trwała aż 9 lat, ze względu na wydarzenia i trudno przewidywalne skutki Wielkiej Wojny. Wreszcie, 20 maja 1920 r. arcybiskup George W. Mundelein dokonał konsekracji świątyni. Pierwotny budynek kościoła w całości zaadaptowano na sale St. Mary of the Angels School. Katolicka szkoła parafialna działa nieprzerwanie od 1899 r.

Budowa autostrady Kennedy Expressway, która w latach 60. XX w. podzieliła polską dzielnicę, zmusiła część wiernych do zmiany miejsca zamieszkania. Do lat 70. wspólnota utrzymywała jeszcze polski charakter, ale stale rósł w niej udział emigrantów hiszpańskojęzycznych. Parafia pustoszała, brakowało funduszy na konieczne remonty. Ostatecznie, w 1988 r., po 89 latach istnienia parafii, nakazano zamknięcie i rozbiórkę kościoła. Wtedy, dzięki niezwykłej mobilizacji społeczności polonijnej współpracującej z biskupem Alfredem Abramowiczem, pozyskane zostały fundusze w imponującej kwocie ponad miliona dolarów. Pozwoliło to na przeprowadzenie w budynkach niezbędnych napraw. W 1991 r. świątynię ponownie otwarto, a administrację parafii i szkoły powierzono duchownym z prałatury Opus Dei.

Kościół pw. Matki Bożej Anielskiej zbudowano w latach 1903-1928 według projektu spółki cenionych architektów – Henry’ego Worthmanna i Johna G. Steinbacha. Jest to pięcionawowa bazylika na planie krzyża łacińskiego. Podobnie jak w innych polskich kościołach, styl świątyni czerpie z wielu historycznych źródeł. Wyrazistym elementem bryły jest imponująca ośmioboczna kopuła o stalowej konstrukcji, zwieńczona latarnią i wsparta na wyniosłym bębnie. Bez wątpienia nawiązuje ona do słynnego dzieła Michała Anioła – kopuły Bazyliki św. Piotra w Rzymie. W lokalnej prasie relacjonującej uroczystość konsekracji, kościół pw. Matki Bożej Anielskiej określony został jako jeden z najświetniejszych przykładów rzymskiego renesansu w architekturze sakralnej Stanów Zjednoczonych. Z kolei w fasadzie, flankowanej dwiema czworobocznymi wieżami, pomiędzy którymi umieszczone jest duże, okrągłe okno, można doszukać się skojarzeń z gotycką świątynią Notre Dame w Paryżu. Oryginalnym elementem są ustawione na koronie murów budynku figury aniołów, nawiązujące do wezwania świątyni.

Wyposażenie i wystrój kościoła powstawały etapami. Ołtarze boczne, o historyzujących formach, ufundowane zostały niedługo po ukończeniu budowy: w latach 1921-1922. W roku kolejnym w oknach korpusu zamontowano witraże z przedstawieniami stacji Męki Pańskiej (w nawach bocznych) i sakramentów świętych (w nawie głównej). Z kolei w dwunastu oknach tamburu kopuły pomieszczono postaci apostołów, a w transepcie i prezbiterium – świętych. Na poszczególnych szybach odczytać można oryginalne inskrypcje w języku polskim przechowujące pamięć o darczyńcach.

Elementy podziału wnętrza zostały umiejętnie wyeksponowane, tak by podkreślały złożoną, pięcionawową dyspozycję przestrzeni. Kierują wzrokiem i myślami wiernego – wpierw ku otwartej na niebiosa, złotej kopule, a następnie ku prezbiterium, gdzie na sklepieniu, powyżej ołtarza głównego, znajduje się przedstawienie.

Maryi adorowanej przez zastępy anielskie. Twórcą tej kompozycji oraz pozostałych dekoracji malarskich świątyni był John A. Mallin. Od 1918 r. kierował on firmą specjalizującą się w projektach wnętrz sakralnych i świeckich (gmachów teatrów, banków i innych). Oprócz malarstwa pracownia oferowała realizacje w technice mozaiki i witrażu. Prace w kościele Matki Bożej Anielskiej zostały zlecone Johnowi A. Mallinowi z okazji Złotego Jubileuszu parafii, przypadającego w 1948 r. Ściany korpusu kościoła ozdobione zostały wówczas scenami biblijnymi, ilustrującymi wydarzenia z życia Maryi i Jezusa. W pendentywach kopuły umieszczono natomiast półpostaci czterech Ewangelistów.

Styl malarstwa Mallina charakteryzuje się biegłością warsztatową i dbałością o wierne odwzorowywanie rzeczywistego świata. Artysta sięgnął do tradycji i wzorów XIX-wiecznego malarstwa religijnego. Stworzył opowieść bliską wrażliwości wiernych i odpowiadającą ich duchowym potrzebom. Należy też zwrócić uwagę na wystrój w kaplicach św. Józefa i Najświętszego Serca Jezusa, o niższej wartości artystycznej, ale niezwykle interesującym programie ikonograficznym, związanym z historią parafii i zakonu zmartwychwstańców. Pierwsze przedstawienie ukazuje Maryję biorącą w opiekę parafię Matki Bożej Anielskiej. Wśród zaprezentowanych postaci, chroniących się pod jej płaszczem, rozpoznajemy proboszcza Gordona i cztery zakonnice, które w 1900 r. zainicjowały działalność szkoły. Druga kompozycja ukazuje scenę Zmartwychwstania, której towarzyszą duchowni ze wspomnianego zakonu. Tutaj również sportretowane zostały realne postaci zasłużone dla dziejów polskiego Kościoła w Chicago, m.in. proboszcz pierwszej polskiej parafii w Chicago – ks. Wincenty Barzyński i założyciele zgromadzenia: Bogdan Jański, Piotr Semenenko i Hieronim Kajsiewicz.

Kalendarium

1899 - erygowanie parafii Matki Bożej Anielskiej i budowa pierwszego, wielofunkcyjnego budynku kościoła

1911 - abp James E. Quingley zatwierdza plany budowy obecnego kościoła

1912 - budowa plebanii

1914 - uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego

1915 - stalowa konstrukcja kopuły

1920 - konsekracja świątyni

1921 - parafię odwiedza artysta malarz Wojciech Kossak i portretuje ks. proboszcza Franciszka Gordona

1923 - wizyta w parafii gen. Józefa Hallera

1948 - dekoracja malarska wnętrza autorstwa Johna A. Mallina

1988 - decyzja o zamknięciu i rozbiórce kościoła

1991 - ponowne otwarcie kościoła pod administracją Opus Dei

Tekst pierwotnie opublikowany w książce wydanej przez Instytut Polonika 
Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Anna Sylwia Czyż, Jacek Gołębiowski, Bartłomiej Gutowski, Parafie i kościoły polskie w Chicago, Warszawa 2019, s. 247-254.