Maria Klementyna - wnuczka króla Jana III

Maria Klementyna urodziła się w roku 1701 w Oławie na Śląsku, dobrach przekazanych synowi Jana III, królewiczowi Jakubowi i jego małżonce Jadwidze Elżbiecie Amalii Pfalz-Neuburg, przez cesarza Leopolda I. Na tutejszym dworze przyszły na świat trzy królewny, którym dane było osiągnąć wiek dorosły - Maria Kazimiera, Maria Karolina oraz najmłodsza i - według zachowanych relacji - najbardziej kochana przez królewicza Jakuba - Maria Klementyna. Biografia każdej z sióstr naznaczona była skomplikowanymi kolejami losu. Spośród trzech z nich to właśnie Maria Klementyna miała szanse na najbardziej harmonijne i udane życie, polityczne i osobiste, dzięki rokującemu małżeństwu z pretendentem do tronu Anglii i Szkocji, Jakubem III Stuartem (1688-1766).

Małżeństwo wbrew wszystkiemu

W roku 1717 przybył na dwór Sobieskich w Oławie wysłannik Stuarta, Charles Wogan z delikatną misją rozeznania się w sprawie kandydatki na żonę dla swojego pana. Wbrew przyjętemu zwyczajowi, aby to najstarsza z córek była obiektem starań o rękę, to najmłodsza z sióstr, Maria Klementyna, urzekła tak wysłannika Stuarta, jak i - poprzez przesyłane do Rzymu relacje - samego pretendenta. Tak pisał o niej Wogan: „[T]he last of ye daughters who is the darling of the family by the advantage [s]he has over the others in point of sense, discretion, evenness of temper and a very becoming modesty'” (Ostatnia z trzech córek jest ulubienicą rodziny, z uwagi na przewagę jaką ma nad pozostałymi pod względem rozsądku, rozwagi, zrównoważonego usposobienia i bardzo stosownej skromności). Rodzice królewny, Jakub i Jadwiga Elżbieta, a także sama zainteresowana, entuzjastycznie przyjęli oświadczyny. Jednak projekt małżeństwa przebywającego na wygnaniu w Rzymie Stuarta oraz wnuczki króla Jana III, świetnie skoligaconej z wieloma panującymi domami w Europie, spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem dworu w Londynie i w Wiedniu. Panujący w Anglii protestancki król Jerzy I, obawiając się, że małżeństwo Jakuba wzmocni jego szanse na odzyskanie tronu - politycznie i ekonomicznie, wywierał nacisk na cesarza Karola VI, aby nie dopuścił do tego związku. Co było dalej upamiętnia pewien interesujący obiekt.

Ucieczka

Pamiątką dokumentującą niezwykły epizod w życiu Marii Klementyny, w którym królewna wykazała się silnym duchem, odwagą oraz determinacją jest medal. Został wybity na polecenie papieża Klemensa XI (1649-1721) i upamiętnia drogę Marii Klementyny do Rzymu, aby połączyć się sakramentem małżeństwa z Jakubem III.

Ze względu na brak przychylności i aprobaty ze strony cesarza, decyzja o podróży do Italii na spotkanie z przyszłym małżonkiem była obarczona dużym ryzykiem. Mimo to, we wrześniu 1718 roku, Maria Klementyna wyjechała z rodzinnego domu wraz z matką i niewielkim dworem, kierując się na południe. Podanym do publicznej wiadomości powodem ich peregrynacji była wola nawiedzenia sanktuarium w Loreto.

W październiku, podczas przejazdu przez Innsbruck, Maria Klementyna wraz z towarzyszami podróży została zatrzymana i osadzona jako więzień w zamku Ambras. Stało się tak z rozkazu cesarza Karola VI, którego Sobiescy - ze względu na oławskie gospodarstwo - byli poddanymi. To on winien zaaprobować plan małżeństwa królewny ze Stuartem, a jak wiadomo, był mu nieprzychylny.

27 kwietnia 1719 roku Maria Klementyna uciekła w stroju dwórki z cesarskiej niewoli i czym prędzej udała się w asyście jakobickich wysłanników w stronę granicy cesarstwa i Italii. Jej ucieczka została odkryta na tyle późno, że uciekinierka była już na terytorium poza jurysdykcją cesarską.

Medal (za odwagę)

Na awersie medalu, który dokumentuje te wydarzenia oddane zostało w profilu popiersie młodej, pięknej kobiety w wysoko upiętych włosach, z których część luźno spływa w puklach na plecy. Jej rysy są regularne, a odsłonięta szyja ozdobiona sznurem pereł szczupła. Portretowana ukazana jest w sukni o głębokim dekolcie ozdobionej rzędem kamieni, na którą narzucony jest płaszcz podszyty gronostajami. W otoku znajduje się inskrypcja pisana majuskułą: CLEMENTINA.M[agna].BRITAN[niae].FR[anciae].ET.HIB[erniae].REGINA.

Na rewersie wybita została symboliczna scena ucieczki Marii Klementyny i jej dotarcie do Rzymu.

W pierwszym planie ukazana została biga zaprzężona w dwa konie, powożona przez kobietę. Sposób oddania ruchu koni sugeruje, że jest to szybka jazda, na miarę ucieczki. Za bigą rozpościera się leśny krajobraz, z którym skontrastowane jest widoczne poza nim morze. Francesca Ceci, autorka tekstu omawiającego medal pisze, że ten leśny widok stanowi aluzję do krajobrazu Austrii - miejsca niewoli, z którego królewna uciekła kierując się w stronę Półwyspu Apenińskiego. Po lewej stronie oddany został cel jej drogi - są to gmachy miejskie, wśród których rozpoznajemy Koloseum oraz Kolumnę Trajana. W tę samą stronę zmierza statek, który symbolizuje powrót do Rzymu Jakuba Stuarta po nieudanej próbie wzniecenia powstania jakobickiego z Hiszpanii (1719). Tym samym, niewielka kompozycja jasno wyraża, że to w Rzymie - wbrew przeciwnościom losu - przyszli małżonkowie będą mogli spotkać się i zgodnie z wolą ich oraz papieża, połączyć się węzłem małżeńskim. Inskrypcja wybita na medalu u góry, przy otoku: FOTUNAM CAUSAMQUE SEQUOR, tłumaczyć możemy jako: „Podążam za Fortuną i moją sprawą”, drugą inskrypcję wybitą pod sceną: DECEPTIS CVSTODIBVS / MDCCXIX jako Stróże zostali oszukani / 1719. Drobnym, ale wymownym komponentem sceny jest postać skrzydlatego amora, który towarzyszy Marii Klementynie, czyniąc aluzję do motywów, które kierowały nią podczas ucieczki. Ciekawym dodatkiem jest również zdobiąca ściankę bigi tarcza z herbem Sobieskich Janina, ukazana pod koroną królewską..

Na dole awersu znajduje się informacja o twórcy medalu: OTTO HAMERANI F[ecit]. Był to medalier wywodzący się ze sławnej i aktywnie działającej w Rzymie przez prawie dwa stulecia rodziny artystów specjalizujących się w medalierstwie. Ottone (1694-1768) tworzył na zamówienie trzech papieży, Klemensa XII, Benedykta XIV i Klemensa XIII, wespół z bratem, Ermenegildem piastując funkcję opiekuna mennicy papieskiej. Do jego ważnych patronów należał Jakub III Stuart. Ottone jest również autorem medalu upamiętniającego jego małżeństwo z Marią Klementyną, czy medale ukazujący ich synów - Karola Edwara (1720-1788) i Henryka Benedykta (1725-1807).

Medal z okazji ucieczki Marii Klementyny z Innsbrucku wybijany był w różnych materiałach - zachowały się egzemplarze wykonane ze złota, srebra oraz brązu. Według współczesnych relacji był to bardzo popularny i chętnie pozyskiwany numizmat. Maria Klementyna wkrótce po tym kiedy zagościła w Rzymie, stała się jego popularną mieszkanką i uczestniczką życia społecznego i kulturalnego.