Obszerny artykuł, w którym mowa jest o odkryciu w krypcie wileńskiej katedry dwóch puszek cynowych - jedna z nich zawierała serce króla Władysława IV. W fundamentach znaleziono też m.in. tabliczki z napisami świadczącymi o pochowaniu tam króla Aleksandra Jagiellończyka, Elżbiety Rakuszanki oraz Barbary Radziwiłłównej (Źródło: „Wieści z Polski”, Warszawa 1931, R: 5, nr 10, s. 5-6, za: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa).

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Doniosłe odkrycie w podziemiach katedry w Wilnie. 

Doniosłe odkrycie w podziemiach katedry w Wilnie. Wielkie i zasłużone zainteresowanie wzbudziło w całej Polsce odkrycie w Wilnie grobów królewskich na które przypadkiem natrafiono podczas prac podjętych w podziemiach katedry w celu zbadania umocnień fundamentów tej świątyni. Prace te podjęte od dłuższego już czasu prowadzone były w warunkach niezmiernie trudnych i kłopotliwych, ponieważ fundamenta nie leżą na jednym poziomie, dochodzą czasami do 18 metrów wgłąb, a prócz tego w podziemiach znajduje się woda. 

Kierownicy prac liczyli się z tym, że mogą natrafić na jakieś nieznane grobowce, ale żadne zapiski archiwalne nie dawały im pod tym względem wskazówek. Jednakże w połowie sierpnia przy odwadnianiu fundamentów kaplicy św. Kazimierza natrafiono na mur nowszego pochodzenia, który odbito i gdzie znaleziono dwie puszki cynowe z których jedna zawierała serce króla Władysława IV. 

Znalezienie tych puszek dodało bodźca do pracy konserwatorom i postępowali dalej metr po metrze aż wreszcie dnia 21 września natrafili na kryptę królewską; znajdowała się ona tuż pod prezbiterium ale nie było do niej żadnego zejścia, a tak starannie była zamurowana i zamaskowana, że nie była otwierana od początku XVII stulecia. W krypcie znaleziono trzy srebrne tabliczki z napisami, głoszącymi że pochowani tam byli król Aleksander Jagiellończyk, królowa Elżbieta Rakuszanka, pierwsza żona Zygmunta Augusta oraz Barbara Radziwiłłówna, druga żona tegoż króla. Aleksander Jagiellończyk był czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka i umarł w Wilnie w 1506 r. 

Obie zaś żony Zygmunta Augusta umarły pierwsza w 1545, a druga w 1551 r. Obie postacie tych królowych otoczone są aureolą smutku i owiane czarem legend i poezji, obie prześladowane były przez matkę Zygmunta, Bonę, i jak głosi podanie z jej rozkazu otrute. Na czaszce króla Aleksandra zachowała się korona pogrzebowa, znaleziono również i berło, obok zwłok królowej Elżbiety znaleziono koronę i złoty łańcuszek. Najlepiej zachowana jest trumna Barbary, zawierająca również koronę. 

Na wieść o odkryciu grobów królewskich przybył arcybiskup wileński Jałbrzykowski, księża biskupi Michalkiewicz i Bandurski, wojewoda wileński Bęczkowicz, przedstawiciel Uniwersytetu Stefana Batorego prorektor ks. Falkowski, wiceprez. m. Wilna Czyż, prócz tego członkowie komitetu rektor bazyliki ks. prałat Sawicki, kierow. robót prof. Kłos, konserwator dr Lorenz, prof. uniw. Stefana Batorego Ferdynand Ruszczyc, architekt Jan Pększo, który pierwszy odnalazł kryptę. Po oględzinach lekarskich i pracach komisji naukowej, zwłoki królewskie zostaną włożone do nowych trumien i pochowane w specjalnych sarkofagach. 

Prace w podziemiach katedry trwają dalej obok krypty królewskiej znaleziono głęboki loch pełen kości ludzkich i zwierzęcych pochodzących z czasów oblegania katedry przez hetmana Paca (1650 r.) w katedrze kwaterowały wówczas wojska moskiewskie i pozostawiły za sobą stosy trupów. Konserwatorzy postawili sobie obecnie za zadanie odnalezienia szczątków wielkiego księcia Witolda, który również pochowany jest w katedrze i posiadał nawet wspaniały grobowiec, który został splądrowany przez Moskalów. 

Ze względu na majestat znalezionych zwłok królewskich, miejsce ich obecnego spoczynku zostało udekorowane i postawiono przy nim straż honorową. Miejsce w nawie głównej, gdzie zrobiono wejście do krypty, zostało ogrodzone sztachetami i odpowiednio udekorowane. Nad wejściem do krypty rozpięto duży baldachim, nasadę którego zdobią Orzeł Biały i Pogoń, zaś boki są otoczone całą masą krzewów i kwiatów, zaoferowanych przez miasto. Straż przed kryptą królewską zaciągnęło wojsko. 

W pierwszym dniu zaszczyt pełnienia służby przy grobowcu przypadł 19 pułkowi artylerii polowej. Straż honorowa będzie ściągnięta dopiero po złożeniu zwłok królewskich w mauzoleum. Na pl. Katedralnym ruch kołowy został wstrzymany do odwołania. 23-go września odbyło się w katedrze uroczyste nabożeństwo, celebrowane przez J. E. ks. arcybiskupa Jałbrzykowskiego. Podczas nabożeństwa uderzyły dzwony wszystkich kościołów wileńskich i jednocześnie - ustawione baterie oddały 21 strzałów armatnich.