W tekście wspomniana jest stara kaplica wzniesiona przez Annę Staal, nad którą opiekę sprawowali franciszkanie. Kapilcę oddano pod zarząd śmilańskich księży i poświęcono w roku 1791, zaś pieczę miał nad nią potem ks. Hieroteusz Lisiniecki, a następnie, po jego śmierci, Maciej Męciński. Kaplica spłonęła w 1837 roku i została odbudowana przez ks. Ilnickiego. Kościół jako taki ukończony został w 1861 r. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1868, Seria 2, T:2, s. 188, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Kościół parafialny w Złotopolu.

Dając rys une kościółka leżącego na samym pograniczu chersońskich stepów, w okolicy wesołej, otwartej, ale już nacechowanej mocno ukraińskim wyrazem, dołączamy krótką wzmiankę o jego początkach. Już przed osiemdziesięciu laty w Złotopolu była kaplica wzniesiona przez Annę Staal, żonę Gustawa Staala, pełnomocnika klucza turyańskiego. Opiekę nad świątynią stale mieli księża franciszkanie i do 1795 r. spełniali w niej posługi religijne. Z ufundowaniem parafii w Smile, miasteczku oddalonym od Złotopola na wiorst kilkadziesiąt, oddano złotopolską kaplicę pod zarząd śmilańskich proboszczów. Poświęcono ją 1791, a 1795 roku konsystorz kijowski wyznaczył do niej bazylianina ks. Hieronima Lisinieckiego, który zostawał pod inspekcją proboszcza śmilańskiego i po dwu latach umarł. Stała ona na tym samym miejscu, gdzie dziś parafialny kościół, bez opakowania, gontami była kryta i funduszów nie posiadała żadnych. Od roku 1806 zamieszkał stale parafią ks. Maciej Męciński, franciszkanin, i zostawił drogą w sercach parafian pamiątkę. Pierwsza kaplica była, jakeśmy powiedzieli, zbudowana ubogo. Stanowiła ona kwadrat długości 18 łokci, a szerokości osiem, z jedną wieżyczką nad ołtarzem. Żadnych dodatkowych budowli, nawet pomieszkania, nie było przy niej więcej. Starania ciągłe zacnego kapłana utrzymywały ją z jałmużny. Podczas jego zarządu zrobiono po raz pierwszy w 1807 r. spis ludności katolickiej w parafii, który wskazał liczbę parafian płci męskiej 307. Zaprowadzono jednocześnie księgi metryczne i otwarto w przepisanym porządku duchowną korespondencję. Te ulepszenia wpłynęły na zaliczenie złotopolskiej kaplicy do rzędu parafialnych kościołów. Za bytności ks. Męcińskiego założony został drugi cmentarz (przedtem wszystkich grzebano przy kaplicy) i wkrótce na tym cmentarzu i sam on spoczął, a 1810 roku, kosztem obywatela czerkaskiego powiatu Franciszka Zaleskiego, wzniósł się nowy, murowany kościół. Po ks. Męcińskim objął zarząd kościoła ks. Łukasz Unicki i rządził nim do 1845 roku. I temu kapłanowi kościół zawdzięcza doskonale zaprowadzony porządek i opatrzenie. W r. 1818 liczono już parafian 800 z górą, lecz kościół nie miał ani ziemi, ani sianożęci: jedyny fundusz zawierał się w pieniądzach. Rok 1837 fatalny był dlań z tego względu, iż wszystkie kościelne zabudowania spłonęły od pożaru i pozostał tylko jeden dom mieszkalny proboszczowski. Ksiądz Ilnicki odbudował to wszystko i przeniósłszy się na mieszkanie do kamienieckiej diecezji, tamże wkrótce umarł. Po nim spełniał obowiązki parafialne przez ciąg czterech miesięcy ks. Wincenty Kłossowicz; następnie zajął jego miejsce ks. Wiktor Godleski i rządził jako administrator przez dwa lata i pół. Po roku 1848 nastąpił ks. Narcyz Lewicki i rządził do sierpnia 1854 roku. Na koniec kościół przeszedł pod zarząd Antoniego Jaworowskiego. Szlachetny ten, i godny prawdziwej czci kapłan, odznaczył się tym, iż i jak samą świątynię, tak i wszystkie zabudowania kościelne przyprowadził do porządku. Parafia została zwiększoną i liczyła już 1500 parafian z górą, kościółek więc fundacji Zaleskiego okazał się za ciasny. J. W. ks. biskup Borowski, wizytując kościół w 1856 r., zaproponował powiększenie budowy. Dzięki współczuciu jakie się znalazło na te słowa, gdy wszyscy parafianie oświadczyli gotowość do ofiar, proboszcz miejscowy zrobił plan, zajął się przygotowaniem materiałów i gorliwie zbierał składki. Kościół w teraźniejszym swym stanie ukończony został 16 lipca 1861 r. i benedykowany w czasie odpustu. Ma on z dawnej budowy tylko prezbiterium i kopułę. Sufit jego wspiera się na ośmiu kolumnach. Wewnątrz mieści w sobie trzy ołtarze: ołtarz wielki pod imieniem Niepokalanego Poczęcia N. Maryi Panny; drugi z obrazem N. Maryi Częstochowskiej w srebrnej szacie; trzeci pod imieniem św. Franciszka Ksawerego. Obrazy zdobiące świątynię są wszystkie pędzla Konstantego Barszczewskiego, artysty z Kamieńca Podolskiego.