W tekście wspomniany jest pomnik generała hr. Ludwika Michała Paca, znajdujący się w Smirnie. Przedstawiony jest dokładny opis rzeźby oraz znajdującej się na niej inskrypcji (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1898, Półrocze II, s. 582 , za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Pomnik generała Paca w Smirnie.

Głównej ulicy smirneńskiej Rue Franque wązki korytarzyk sklepiony wiedzie do kościoła Świętego Polikarpa. Tu, wśród ciasnego podwórka, wznosi się piękny pomnik z białego marmuru, poświęcony pamięci generała hrabiego Ludwika Michała Paca.

O istnieniu tego pomnika wiedzą chyba tylko parafianie kościoła, dojrzeć go bowiem z ulicy niepodobna, przewodnicy zaś hotelowi i drogmani nic o nim nie wiedzą.

Kilkakrotnie bywałem w Smirnie i nie podejrzewałem nawet istnienia pamiątki, jaką jest mauzoleum, poświęcone pamięci rodaka. Gdyby nie zacny pomocnik kapitana okrętu, który mi wszędzie w ciągu naszej podróży wskazywał pamiątki polskie, ukryte w różnych miejscowościach Syrii i Azji Mniejszej, byłbym i tym razem przeszedł obok pomnika, nie dojrzawszy go wcale.

Na cokole parometrowej wysokości wznosi się piękny sarkofag z białego marmuru, tworząc całość nader miłą dla oka, poważną i estetyczną nad wyraz.

Podpis: „Wł. Oloszczyński, 1843” starczy za wszelkie pochwały.

Od strony wejścia czytam napis łaciński, którego tłumaczenie polskie, wyryte na odwrotnej stronie pomnika, w części załączam:

Ludwik Michał hrabia Pac
Ostatni potomek starożytnej rodziny litewskiej.
Pan na Dospudzie, Różańcu i innych.
Generał dywizji, Senator, Wojewoda, Członek Rządu Tymczasowego,
Wiceprezes Towarzystwa Polskiego.
Komandor Orderu Virtuti Militari i Francuskiej Legii Honorowej.
Kawaler Orderu św. Stanisława, Krzyżów Bawarskich i Maltańskich.
Urodził się w Strasburgu 19 maja 1780 roku.
Odbył wojny 1808–09–12–13–14, w Hiszpanii, Austrii, Rosji, Niemczech, pod Napoleonem.
Ranny kilkakroć pod Medina del Bio Secco, Burgos, Laon i Ostrołęką.
Mężny, gorliwy, skromny wojownik - ziemianin.
Sztuk Pięknych, Nauk, Protektor…
Tu, na cudzej ziemi, śmierć znalazł d. 31 sierpnia 1835 roku.
Rodaku, westchnij za duszę jego…
Wł. Oloszczyński, 1843.

Na bocznych stronach herb Paców, Gozdawa, i popiersie generała, wyobrażające nader przystojnego mężczyznę o szlachetnych rysach, w latach mniej więcej trzydziestu.

Gdym przepisywał napis na cokole wyryty, kawałki cegły i gipsu zaczęły się sypać na sarkofag z okna drugiego piętra, w którym dokonywano jakiejś naprawy. Zaprotestowałem energicznie, i niebawem zawieszono płótno pod oknem, duży wszakże odłamek cegły uszkodził girlandę marmurową, zdobiącą sarkofag. Prosiłem kilka znajomych mi w Smirnie osób, by się zechciały pomnikiem i całością jego zaopiekować. Najwięcej ufam obietnicy poczciwego staruszka Francuza, pana Rubellina, fotografa miejscowego, który mi też obiecał zdjąć podobiznę pomnika.

Jakoż przed kilku dniami otrzymałem przez pocztę ze Smirny fotografię, którą tu załączam. Dodać muszę, iż zacny staruszek żadnego wynagrodzenia za nią przyjąć nie chciał, mówiąc mi: „Le Général l’a déjà payée. Il a versé son sang pour la France.”.