W artykule opisana jest historia dworku Mickiewiczów (już nieistniejącego w 1862) oraz jego losów aż do sprzedaży. Oprócz tego opisana jest należąca do Wereszczaków wieś Tuchanowicze, nieopodal Nowogródka, w której Adam Mickiewicz spędzał wakacje. (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1862, T:5, s. 216., za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Uwspółcześniony odczyt tekstu.

Opis Tuchanowicz i domu Mickiewiczów w Nowogródku.

Nowogródku i wieś Tuhanowicze - najdroższych młodości i antycypowanych wspomnień Adama Mickiewicza.

W sławnej niegdyś stolicy Mendoga, dziś małej litewskiej powiatowej mieścinie, stoi biały murowany dworek, dokoła wysokim obwiedziony parkanem, a wewnątrz dziedzińca z owocowym ogródkiem, z zamieszkałą przez gospodarzy oficyną i ze starą, poczerniałą od lat stajenką sąsiadujący. Ten na zagięciu Wałowskiej ulicy ukryty zakątek, a w nim ta skromna miasteczkowych mieszkańców siedziba - to dawne dziedzictwo rodziny nieśmiertelnego wieszcza naszego, to miejsce, gdzie pod skrzydłem macierzyńskiej opieki upłynęła większa część dzieciństwa i pierwszej jego młodości. Historya dworku, jak los i życie całe poety, smutna jest, śród różnych niepowodzeń falująca i wreszcie kończąca się katastrofą publicznej wyprzedaży. Ojciec Adama włada najprzód tą siedzibą jako zastawnik, potem przewagą hipotecznego prawa wyparty z niej przez innych dłużników, wynosi się do domu Gafojczowej na Żydowską ulicę, i w końcu wraca powtórnie do tego dworku jako jego dziedzic. Miejscem, gdzie zamieszkuje tu rodzina Mickiewiczów, od początku objęcia tej własności aż do końca władania oną, jest stary nieistniejący już dziś drewniany domek; przedstawiony zaś na rycinie, buduje wówczas jeszcze jeden z miasteczkowych aptekarzy, i przy tym jako wynagrodzenie za koszta budowy, na pewną liczbę lat w bezpłatną bierze go dzierżawę. W tym kilkoletnim peryodzie ojciec Adama umiera; synowie jego pod opieką matki kształcą się i podrastają; aptekarz kończy samobójstwem; dalej wdowa Mickiewiczowa schodzi także ze świata, i dom nieoczyszczony z zalegających należności, przedaje się przez licytację. P. Terajewicz, teść Aleksandra Mickiewicza, młodszego brata poety, poleca niejakiego pana B* konkurowanie o wykupno tej utraconej familijnej posiadłości; pan B* wykupuje ją, ale niech uczciwe polskie serce zgadnie dla kogo? Niestety! wcale nie dla rodziny Mickiewiczów, lecz dla siebie samego. A tak miejsce święte, relikwia narodowa, gdzie Adam pierwsze wrażenia życia odbierał, dokąd w późniejszych latach z Uniwersytetu Wileńskiego na wakacje do matki zjeżdżał, stało się dziś handlowym kantorem zarobku, wstrętnym arendarskiej spekulacji siedliskiem. „Pożar” i „Legenda o Mendogu” - dwie najpierwsze poezje Adama, w dworku tym, za czasów jeszcze szkolnych, wyszły spod jego pióra. Za temat do pierwszego utworu posłużył mu zdarzony w Nowogródku pożar jakiegoś drewnianego budynku; do drugiego podanie ludowe o błąkaniu się na cmentarzu farnego kościoła, w różnych ludzkich i zwierzęcych postaciach, duszy Mendoga, za karę dwukrotnej renegacji jego. Kiedy tę w prześlicznych rymach odtworzoną legendę, młody nasz poeta, podówczas uczeń jeszcze 4. klasy u ks. dominikanów, przedstawił swemu nauczycielowi jako zadane szkolne ćwiczenie, nie uwierzono, aby to była jego robota, i mniemanego plagiatora wsadzono do karceru. Przeor ówczesny zakonu, ksiądz Lej, widząc się z ojcem Adama, który także bawił się czasem w pisanie klasycznych wierszydeł, wyrzucał mu gorzko, iż pisząc dla syna ćwiczenia, bałamuci go tylko i przeszkadza chłopcu próbować sił własnych. Rychło wszakże błąd ten naiwnych pedagogów zbito, a tryumfujący poeta ujrzał imię swoje wpisane do złotej księgi. Obie te poezje zda się zaginęły bez śladu.