Popiersia Marii Klementyny Sobieskiej i papieża Klemensa XII przechowywane w klasztorze urszulanek przy via Nomentana w Rzymie długo pozostawały poza zainteresowaniem badaczy. Tymczasem są to wysokiej klasy rzeźby, wykonane najpewniej przez Filippa della Valle.

Dzieła są z gipsu, można więc domniemywać, że były modelami do odlewów z brązu. Takowe nie są jednak znane, być może nigdy ich nie wykonano i dlatego obie rzeźby ostatecznie pomalowano na kolor imitujący szlachetniejszy materiał. Popiersia zostały przypisane Filippo della Valle przez Francesca Petrucciego. Pochodzący z Florencji rzeźbiarz, aktywny w Rzymie w latach 1725-1768, pozostawał na usługach Klemensa XII (Lorenzo Corsini, obrany papieżem w 1730 r.), był też zaangażowany w wykonanie dwóch prestiżowych dzieł związanych z Sobieskimi w Rzymie - nagrobka królewicza Aleksandra Sobieskiego w kościele kapucynów (jako jeden ze współpracowników Camilla Rusconiego, 1727-1728) oraz epitafium serca Marii Klementyny Sobieskiej w kościele Santi Apostoli (1737-1738).

Ponadto, Filippo della Valle przypisano dwa popiersia papieża Klemensa XII, wyraźnie związane formalnie z omawianą rzeźbą z klasztoru urszulanek: terakotowe z kolekcji Museum voor Schone Kunsten w Gandawie i marmurowe ze zbiorów Museo di Roma -Palazzo Braschi. Wszystkie te okoliczności czynią atrybucję rzeźb należących do Włoskiej Prowincji Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej Filippo della Valle bardzo prawdopodobną. Należy wszak zauważyć, że w przypadku popiersia Marii Klementyny nie są znane jego powtórzenia w jakimkolwiek materiale.

Pierwotnie rzeźby znajdowały się w klasztorze urszulanek przy Via Vittoria w Rzymie. Tam Maria Klementyna spędziła pierwsze miesiące po przybyciu do Rzymu w maju 1719 r., w oczekiwaniu na oficjalną ceremonię zaślubin z Jakubem III Stuartem, katolickim pretendentem do angielskiego tronu, która odbyła się w nocy z 1 na 2 września w Montefiascone (ślub „per procura” miał miejsce 9 maja tego roku w Bolonii). W klasztorze urszulanek na polecenie papieża Klemensa XI (Giovanniego Francesca Albaniego) przygotowano dla Sobieskiej wystawne apartamenty.

Klemens XI świetnie znał polską rodzinę królewską: wdowę po Janie III Sobieskim, Marię Kazimierę, trzech królewiczów, a także wnuczkę królewskiej pary, Marię Kazimierę, starszą siostrę Marii Klementyny. Gdy zatem Maria Klementyna przybyła do Rzymu, przyjął ją z wielkimi honorami. Ponoć zaoferował jej nawet gościnę w pałacu, ale królewna Sobieska jej nie przyjęła i zamieszkała w klasztorze urszulanek. Wybór miejsca nie byl przypadkowy: klasztor założyła babka Jakuba III Stuarta, Laura Martinozzi, żarliwa katoliczka, która zresztą zmarła w Rzymie. Przyjęcie w tym miejscu małżonki pretendenta do angielskiego tronu stanowiło czytelny sygnał poparcia jego sprawy przez papiestwo. Maria Klementyna dobrze wspominała pobyt i doceniała schronienie, które zapewniły jej urszulanki. W późniejszych latach często je odwiedzała, przekazała też liczne cenne przedmioty, m.in. hafty i bogato zdobioną monstrancję, wspierała również klasztor finansowo.

Klasztor urszulanek przy via Vittoria został skonfiskowany przez państwo włoskie w 1876 r. W tym miejscu powstała siedziba Narodowej Akademii św. Cecylii, zaś siostry przeprowadziły się ostatecznie do budynku przy via Nomentana 34, najpewniej w roku 1900. Wraz z urszulankami przeniosły się również oba popiersia. Rzeźbie Marii Klementyny towarzyszy wmurowana obok niej marmurowa tablica z łacińskim napisem, pochodząca z zakrystii kaplicy dawnego klasztoru. Została ufundowana w 1734 r. przez matkę przełożoną Marię Józefinę de Middelburg.

Obok popiersia Marii Klementyny marmurowa tablica z łacińskim napisem:
CLEMENTINÆ SOBIESKI MAGNÆ BRITANNIÆ
REGINÆ
QUOD SVA DIVTVRNA COMMEMORATIONE PRÆCLARISQUE
VIRTVTVM EXEMPLIS MONASTERIVM CELEBRIVS REDDITVM
DIGNIS REGALI SVA LIBERALITATE DONARIIS CVMVLAVERIT
MARIA IOSEPHA DE MIDDELBORG PRÆSES ET MONIALES
GRATI ANIMI MONIMENTVM POSVERE ANNO · D · MDCCXXXIV

W tłumaczeniu:
Klementynie Sobieskiej Wielkiej Brytanii królowej Maria Józefa z Middelborg przeora i mniszki wdzięczne postawiły na pamiątkę w roku Pańskim 1734, ponieważ przez jej długotrwałe przypominanie i przez prześwietne przykłady jej cnót [został] odnowiony sławny klasztor, gdzie na godnych ołtarzach złożyła swoja królewską wolność.

Oba popiersia poddano konserwacji w listopadzie 2024 r., dzięki finansowaniu Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA. Prace wykonała Matilde Migliorini.

Dane techniczne: gips, malowany na imitację brązu
Wymiary: 

• popiersie Marii Klementyny Sobieskiej: 100 x 74,5 cm (drewniany cokół wys. 20 cm)
• popiersie Klemensa XII: 105 x 83 cm (drewniany cokół wys. 21 cm)