Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Modyfikowane: tak, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Licencja: CC BY-SA 4.0, Źródło: Instytut Polonika, Warunki licencji
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)
 Prześlij dodatkowe informacje
Identyfikator: POL-002416-P/170056

Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)

Identyfikator: POL-002416-P/170056

Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież)

W starszych słownikach języka polskiego można znaleźć hasło „jedykuła”, bądź „jedykuł” w znaczeniu więzienie. Słowo to pochodzi od fortecy znajdującej się w Stambule. Warownia ta domykała dawnych, jeszcze z czasów bizantyńskich, murów miejskich Konstantynopola. Początków tej twierdzy należy upatrywać w łuku triumfalnym z V w. n.e., który z czasem zaczął być określany mianem Złotej Bramy. Warto wspomnieć, że właśnie od tej dawnej konstantynopolitańskiej poprzedniczki swoją nazwę bierze kijowska Złota Brama, związana z legendą o wkroczeniu do miasta Bolesława Chrobrego.

Forteca w Konstantynopolu stopniowo zaczęła się rozrastać. Po podboju stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego przez Turków sułtan Mehmed II Zdobywca dobudował trzy obronne wieże. Budowa zakończyła się w 1457 roku. W czasach bizantyńskich wieże były wykorzystywane jako obserwatoria, więzienia czy miejsca egzekucji, z kolei w okresie ottomańskim służyły one przede wszystkim jako więzienia, skarbce, czy składnice broni. W pięciobocznej ramie twierdzy znajdują się następujące wieże:

  • Wieża Młodoosmańska,
  • Arsenał,
  • Wieża sułtana Ahmeta III,
  • Skarbiec,
  • Loch (Wieża Napisów),
  • Wieża Armatnia (Wieża Dziewicza),
  • Wieża Flagowa.

Spośród nich na uwagę zasługuje przede wszystkim Wieża Napisów. Ze względu na wieloletnią renowację, jakiej poddawna jest stopniowo cała forteca, niestety obecnie nie ma możliwości stwierdzenia, czy zachowały się jakiekolwiek napisy w języku polskim, chociaż nie jest to wykluczone, a nawet jest bardzo prawdopodobne. Przede wszystkim ze względu na wiele wojen toczonych dawniej przez Rzeczpospolitą i Turcję. Dzisiaj jeszcze można zobaczyć ledwo widoczne napisy na murach przy wejściu do wieży, choć nie są one dobrze czytelne, to jednak na pewno nie są zapisane po polsku. Właśnie z tą penitencjarną funkcją twierdzy wiąże się historia słowa jedykuła w polszczyźnie. W Jedykule więzieni byli m.in.: ostatni Cesarz Trapezuntu Dawid II Wielki Komnen, gruziński władca Swimon I, Jerzy Chmielnicki (syn Bohdana Chmielnickiego), francuski dyplomata Jan Baptysta de Lesseps (stryj Ferdynanda de Lessepsa).

Najważniejszym polskim więźniem Jedykuły, który w tych kazamatach spędził około trzech lat, był hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski, późniejszy zwycięzca bitwy pod Martynowem czy pogromca szwedzkiego króla Gustawa Adolfa. Pojmany przez Turków po klęsce pod Cecorą w 1620 roku, hetman Koniecpolski opuścił Stambuł dopiero w 1623 r. po wykupieniu z niewoli przez poselstwo Krzysztofa Zbaraskiego. Oprócz Koniecpolskiego do Jedykuły trafili także m.in.: Mikołaj Potocki, Łukasz Żółkiewski.
Marcin Bielski w swojej kronice wspomniał jednak wydarzenie, które świadczy o tym, że polscy jeńcy nie zawsze mogli liczyć na uwolnienie. Przywołał on postaci kniazia Dymitra Wiśniowieckiego i podolskiego szlachcica Jana Piaseckiego, których sułtan Sulejman Wspaniały kazał zgładzić przez powieszenie za żebro na haku.

Warto jeszcze wspomnieć o innym słynnym polskim więźniu - Samuelu Koreckim - uczestniku bitwy pod Kłuszynem, który później dostarczył zaopatrzenie polskim wojskom stacjonującym na moskiewskim Kremlu. Ten nieustraszony kresowy rycerz, pojmany i przewieziony do Stambułu, został z rozkazu sułtana zamordowany przed przybyciem polskiego poselstwa wysłanego w celu zawarcia pokoju i wymiany jeńców.

Setki lat później, gdy Rzeczpospolitej nie było już na mapach Europy, do Stambułu zaczęli przybywać polscy podróżnicy, którzy nierzadko odwiedzali dawne więzienie. Wśród nich był Aleksander Lesser, który swoje wrażenia upamiętnił rysunkiem twierdzy, obecnie znajdującym się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. W Jedykule był także arcybiskup Ignacy Hołowiński, który zwiedzał fortecę w czasie pobytu w Stambule w drodze do Ziemi Świętej. O Jedykule pisał także Zygmunt Gloger. W Encyklopedii Staropolskiej stwierdził on, że: „Prawie nie było rodziny szlacheckiej w narodzie polskim, której bliższy lub dalszy krewny pojmany w niewolę nie przechodził kaźni Jedykułu, zbroczonej krwią męczeńską Wiśniowieckich i Koreckich”.

Osoby powiązane:

Czas powstania:

1457

Twórcy:

Mehmed II Zdobywca

Słowa kluczowe:

Publikacja:

29.11.2024

Ostatnia aktualizacja:

19.01.2025

Opracowanie:

Radosław Budzyński
rozwiń
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Galeria obiektu +3
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Galeria obiektu +3
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Galeria obiektu +3
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024
Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Fotografia przedstawiająca Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież) Galeria obiektu +3
Twierdza Jedykuła (tur. Yedikule hisarı – Twierdza Siedmiu Wież), fot. Radosław Budzyński, 2024

Projekty powiązane

1
  • Katalog poloników Zobacz