Zarys historyczny

Miejscowość położona jest nad rzeką Seret, 8 kilometrów na północny zachód od znacznie większej Trembowli. Strusów znany był także jako „Strussów”, a w jeszcze dalszej przeszłości także jako Podbohurodzice lub Podbohorodycze i Podbohorodyczyn. Najstarsza wzmianka o tej wsi pochodzi z XV wieku. Wśród pierwszych właścicieli majątku wymienia się m.in. Kierdejów (XV wiek) i Strussów (herbu Korczak). Ta druga z wymienionych rodzin w roku 1568 lokowała na terenie miejscowości miasto, które zostało nazwane „Strussów” właśnie od jej nazwiska.

W XVII wieku miasto przeszło we władanie Potockich. Lata 1648-1655 były bardzo niespokojne. Kozackie i tureckie najazdy dotkliwie wpłynęły na kondycję miejscowości. W roku 1716 Strusów należał do Bernarda Grabianki (herbu Leszczyc), pozostając wciąż miasteczkiem zdezelowanym po brutalnych napadach. Z ruin podniosło się w pierwszej połowie XVIII wieku.

W późniejszym czasie dobrem ponownie władali Potoccy, następnie Rzewuscy, Lanckorońscy, Baworowscy, a w okresie między wojennym Dunin-Borkowscy.

W Strusowie działali rzemieślnicy i artyści. W pierwszej połowie XVII wieku na terenie miasteczka funkcjonowali murarze, cieśle, warsztat złotniczy, a w roku 1747 zatwierdzono statuty cechów bednarzy, garncarzy, kołodziejów, kotlarzy, kowali, rymarzy, stolarzy i ślusarzy. Przede wszystkim jednak Strusów słynął z wyrobu piwa i cybuchów do fajek. Na przełomie XIX i XX wieku w miejscowości funkcjonował ośrodek kamieniarski, a w okresie międzywojennym ze Strusowem związany był rzeźbiarz Ludwik Ziemski.

Pod koniec XVIII wieku Lanckorońscy wznieśli okazały klasycystyczny pałac, otoczony przez obszerny kompleks parkowy, otwarty dla mieszkańców miasteczka. Niestety obiekt został dotkliwie zniszczony i ograbiony podczas I wojny światowej.

Ponoć parafia rzymskokatolicka funkcjonowała w Strusowie już na wysokości XVI wieku. Źródła historyczne nie potwierdzają jednak tej tezy. Na przełomie XVII i XVIII wieku istniała w miejscowości kaplica, którą obsługiwali karmelici z Trembowli.

Udokumentowana placówka duszpasterska na terenie Strusowa funkcjonowała, najprawdopodobniej w formie filii lub kapelanii, w drugiej połowie XVIII wieku. Później jednostkę podniesiono do rangi niezależnej fary, jednak w tym zakresie brakuje twardych danych oraz dokładnych dat. Z pewnością parafia musiała istnieć oficjalnie w początkach XIX stulecia. Pod koniec wieku obejmowała takie miejscowości jak Bernadówka, Darachów, Nałuże, Neutitschein, Ruzdwiany, Tiutków, Warwaryńce i Zazdrość.

Nie są również do końca jasne informacje na temat właściwych początków obiektu sakralnego w Strusowie. Ponoć już w XVIII wieku w miejscowości istniała kaplica. Jednak, według źródeł, nie odpowiadała potrzebom tworzącej się parafii. Obiekt przechodził różne etapy adaptacji i rozwoju. Ostatecznie jednak został przerobiony na rodzinną kaplicę grobową Baworowskich i najprawdopodobniej zniszczony podczas I wojny światowej.

Pod koniec XIX wieku rozpoczęto budowę nowego obiektu sakralnego, który konsekrowano w roku 1902. Kościół zyskał wezwanie Matki Boskiej Różańcowej. Co ciekawe, prace wykończeniowe trwały potem jeszcze kilka lat. Według źródeł, w roku 1908 świątynia nie była jeszcze ukończona. Pozostaje przypuszczać, że I wojna światowa musiała spowolnić prace lub doprowadzić do jakichś zniszczeń. Wiadomo jednak, że w okresie międzywojennym obiekt był już w dobrym stanie.

Ostatni proboszcz opuścił miejscowość w roku 1945. Część wyposażenia udało się ocalić. W roku 1990 obiekt został zwrócony wiernym, a dziś nosi wezwanie Świętego Antoniego.

Architektura

Obiekt położony jest przy wjeździe do Strusowa na sztucznie wyrównanej terasie. Składa się z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu w układzie halowym (nawa środkowa jest szersza od bocznych) oraz dwuprzęsłowego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium, które skierowano na północny zachód. Do korpusu, od frontu, dołączono masyw, którego główną część tworzy wieża na rzucie kwadratu. W przyziemiu mieści ona kruchtę, a na piętrze drewniany chór muzyczny. Wieża składa się z czterech kondygnacji o różnej wysokości, które oddzielają gzymsy. Kondygnacja parterowa, w której znajduje się otwór wejścia głównego, zwieńczona została niską attyką oraz wysokim trójkątnym szczytem (z okrągłym oknem w polu), który przecina kondygnację drugą i dochodzi do dolnej partii kondygnacji trzeciej. W polu tej ostatniej znajduje się prostokątne okno w płaskim obramieniu, a powyżej tarcza zegarowa w obramieniu profilowanym. Po bokach umiejscowiono prostokątne płyciny. Ostatnia, czwarta kondygnacja to głównie prostokątne okna zamknięte ostrołukowo (od frontu para, na pozostałych bokach po jednym). Uwagę warto również zwrócić na narożniki pomiędzy wieżą, a korpusem oraz zakrystię na rzucie kwadratu, którą przyłączono do części ołtarzowej.

Elewacje aneksów znajdujących się po bokach wieży są dwukondygnacyjne, oddzielone gzymsami, które stanowią przedłużenie gzymsów frontowej wieży.

Michał Kurzej w swoim opracowaniu na temat obiektu o tych partiach pisze:

„Kondygnacja dolna każdego z nich zwieńczona trójkątnym szczytem, wcinającym się w kondygnację drugą. W przyziemiu, na osi ukośnych odcinków elewacji, otwory wejść bocznych; ich obramienia i drzwi rozwiązane podobnie jak w wejściu gł.; w tympanonach (detalach architektonicznych będących zwykle zdobnymi wgłębieniami - przyp. red) medaliony z płaskorzeźbami: po lewej Głowa Matki Boskiej, po prawej Głowa św. Józefa. Na osi drugiej kondygnacji okna prostokątne, zamknięte ostrołukowo, wypełnione kamiennymi kratkami. Całość wieńczą niewielkie trójkątne szczyty, z trójlistnymi płycinami w polach, ujęte w kamienne pinakle (zwykle smukłe wieżyczki zakończone iglicą, które stanowią element ozdobny - przyp. red) na postumentach, zwieńczone kwiatonami” (detalami architektonicznymi w kształcie kwiatów - przyp. red) .

Boczne elewacje nawy oraz części ołtarzowej opięte zostały dwuuskokowymi przyporami oraz zamknięte wydatnym, profilowanym gzymsem. Przypory ozdobiono trójkątnymi szczycikami. Elewacje zakrystii zamknięto profilowanym gzymsem.

Nad nawą znajduje się dach dwuspadowy, z dodatkową połacią od północnego zachodu. W tej części uwagę zwracają także niewielkie lukarny zwieńczone trójkątnymi szczycikami. Nad częścią ołtarzową znajduje się dach dwuspadowy, który przy zamknięciu przechodzi w ostrosłupowy. Zakrystię nakryto dachem dwupołaciowym. Wszystkie pokryte zostały blachą. Na szczytach (od północnego zachodu) umieszczono kute ażurowe krzyże.

Wieżę nakrywa wysoki, ostrosłupowy hełm (pokryty blaszaną łuską w kształcie rombów), który wieńczy zdwojona gałka z krzyżem. Podobne hełmy występują nad aneksami.

We wnętrzu uwagę przykuwają międzynawowe filary na cokołach zamkniętych profilowanym gzymsem. Z kolei przy ścianach magistralnych znajdują się podobnie wyglądające półfilary. Przy ścianach bocznych części ołtarzowej znajduje się para niskich półfilarów zwieńczonych odcinkami belkowania i kapitelami w stylu toskańskim. Arkada tęczy oraz arkada pomiędzy nawą główną, a pomieszczeniem na piętrze są ostrołukowe. Niemal wszystkie partie przykryto sklepieniami krzyżowymi. Nad zamknięciem prezbiterium znajduje się sklepienie lunetowe, a w kruchcie i flankujących ją aneksach oraz w zakrystii zastosowano stropy.

W obiekcie dominują okna prostokątne, zamknięte ostrołukowo. Na froncie zastosowano okno koliste.

Do najważniejszych elementów związanych z wystrojem, wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą bądź należały:

• Dekoracja malarska wnętrza stanowiąca nie tylko walor ozdobny, ale również podkreślający oraz imitujący artykulację;
• Ołtarz główny datowany na koniec XIX wieku, z rzeźbami przedstawiającymi m.in. wizerunki Chrystusa Ukrzyżowanego, Św. Piotra i Św. Pawła (drewno polichromowane);
• Rzeźby, w tym: Chrystus Ukrzyżowany (datowana na XVIII wiek, drewno polichromowane) , Chrystus Ukrzyżowany; Matka Boska Niepokalana (datowana na początek XX wieku, drewno polichromowane); Święty Antoni Padewski z Dzieciątkiem (datowana na początek XX wieku, gips polichromowany).

Jak pisze Michał Kurzej w swoim opracowaniu na temat obiektu, dobrze zachowany kościół w Strusowie stanowi przykład konsekwentnego zastosowania form neogotyckich. „Z zachowanych w kościele elementów wyposażenia stosunkowo wysokim poziomem artystycznym wyróżnia się rzeźba Matki Boskiej o dekoracyjnie drapowanych fałdach szat. Na uwagę zasługują również zabytki złotnictwa, którego najstarsze elementy pochodzą z w. XVIII.”

Nazwa: Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Różańcowej w Strusowie

Nazwa funkcjonująca obecnie: Kościół pw. Świętego Antoniego w Strusowie

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Strusów

Autor: Nieznany

Data powstania: Konsekracja 1902 r.

Dane techniczne: Obiekt murowany