W bocznym ołtarzu katedry św. Wacława znajdują się dwa relikwiarze ze szczątkami św. Jana Sarkandra (1576-1620), pochodzącego ze Skoczowa w księstwie cieszyńskim, które na przełomie XVI i XVII stulecia nadal rządzone było przez zgermanizowanych książąt z dynastii Piastów, lenników królów czeskich. 

Historia św. Jana Sarkandra

Sarkander, gorliwy propagator ideałów kontrreformacyjnych, całe życie spędził na Morawach. W lutym 1620 r., w trakcie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), która wyjątkowo dotkliwie pustoszyła ziemie czeskie, jako proboszcz morawskiego Holeszowa, położonego nieopodal Ołomuńca, uchronił miasteczko przed atakiem i grabieżą okrytych złą sławą najemnych oddziałów polskich lisowczyków, uczestniczących w walkach po stronie katolickiej. Aby przekonać napastników, że Holeszów jest miastem katolickim, wyszedł im naprzeciw z procesją z Najświętszym Sakramentem. Wydarzenie to dało protestantom pretekst do oskarżeń Sarkandra o sprowadzenie polskich oddziałów na Morawy. Został on aresztowany i osadzony w ołomunieckim więzieniu. Wskutek okrutnych tortur zmarł, do końca odmawiając zdradzenia tajemnicy spowiedzi. W miejscu dawnego więzienia na ołomunieckim Górnym Mieście wznosi się obecnie neobarokowa kaplica dedykowana świętemu. 

Kult Jana Sarkandra

Wydarzeniem zapoczątkowującym kult Jana Sarkandra był jego pogrzeb, który odbył się 24 marca 1620 r. Zwłoki zostały złożone w trumnie w czerwonym ornacie, symbolizującym krew przelaną dla Chrystusa. Już w tym okresie uważano Jana Sarkandra za męczennika za wiarę, co wyrażało się m.in. w zabezpieczeniu szeregu przedmiotów związanych z jego śmiercią. Grób Jana Sarkandra w kościele Matki Bożej na Podgrodziu szybko stał się miejscem pielgrzymek, a jego życie stało się inspiracją dla literatury i sztuk plastycznych. O żywym kulcie męczennika świadczyły liczne wota dziękczynne składane w kaplicy otwartej w miejscu dawnego więzienia na ołomunieckim Górnym Mieście, gdzie w wyniku tortur zmarł Jan Sarkander.

Po rozpoczęciu procesu beatyfikacyjnego Jana Sarkandra w 1715 r. nastąpił dynamiczny rozwój jego kultu, a w ciągu zaledwie kilku lat powstały pierwsze ołtarze ku jego czci. Z powodu niedopełnienia formalności związanych z beatyfikacją w początkowym okresie, aby ominąć zakaz publicznego kultu, postać Jana Sarkandra często przedstawiano obok św. Jana Nepomucena.

Beatyfikacja Jana Sarkandra została usankcjonowana dekretem Piusa IX z 1859 r. Dla Moraw i Śląska wydarzenie to miało duże znaczenie. Jednak z uwagi na zawirowania polityczne Sarkander został kanonizowany dopiero w 1995 r. przez papieża Jana Pawła II w trakcie jego pielgrzymki do Czech. Warto jednak mieć świadomość, że dla Czechów i Morawian katolicki męczennik doby wojny trzydziestoletniej, której najdotkliwszym skutkiem był upadek niezależnej monarchii czeskiej, jest postacią znacznie bardziej kontrowersyjną, niż się to wydaje z polskiej perspektywy.

Utworzenie miejsca kultu Jana Sarkandra w katedrze św. Wacława

Szczątki Jana Sarkandra, złożone w 1620 r. w kościele Matki Bożej na Podgrodziu, zostały w 1784 r. przeniesione do kościoła św. Michała. Po jego beatyfikacji w 1860 r. złożono je w dwóch relikwiarzach umieszczonych w bocznym, neogotyckim ołtarzu katedry św. Wacława, nadając im status relikwii, które mogły pełnić rolę aktywnych aktorów, zachęcających wiernych do modlitwy. Proces nadania nowego znaczenia relikwiom Jana Sarkandra obejmował szereg działań: wyznaczenie symbolicznego miejsca ceremonii w sercu katedry, zaprojektowanie i wykonanie dwóch relikwiarzy, które umożliwiały przemianę, oraz modlitwy, a także wypowiedzenie odpowiednich słów i gestów zgodnych z formalnymi rytuałami.

Czaszka Jana Sarkandra została wówczas wyeksponowana w specjalnej, przezroczystej gablocie umieszczonej w zwieńczeniu ołtarza, natomiast pozostałe szczątki umieszczono w misternie zdobionym relikwiarzu w formie kościoła, wykonanym ze złota i ozdobionym kamieniami szlachetnymi, w predelli ołtarza. Nagromadzenie luksusowych materiałów pobudzało reakcje wiernych, zachęcając do modlitwy oraz zwrócenia uwagi na atrybuty i cnoty błogosławionego, podtrzymując jednocześnie pamięć o męczenniku. Dzięki odprawieniu odpowiednich rytuałów oraz zamknięciu abiektalnych szczątków w cennych relikwiarzach, opatrzonych podpisami jednoznacznie wskazującymi na ich zawartość, relikwie zyskały moc oddziaływania religijnego.