Jednym z miejsc kultu polskiego i czeskiego świętego Jana Sarkandra (1576-1620) jest kaplica pod wezwaniem męczennika w Ołomuńcu położona w malowniczych okolicach Uniwersytetu Palackiego. Świątynia znajduje się w miejscu dawnego więzienia, w którym przetrzymywano i poddawano torturom świętego w 1620 r. 

Historia powstania i opis kaplicy

Część zabudowań więzienia miejskiego została w latach 1672-1673 przekształcona w kaplicę. Na początku XVIII w. zbudowano nad nią naziemną kaplicę pod wezwaniem Świętych Męczenników. Choć oficjalna nazwa świątyni wskazywała na wielu męczenników, od początku służyła przede wszystkim kultowi św. Jana Sarkandra, w tym miejscu corocznie odbywały się obchody rocznicy jego śmierci. 

Beatyfikacja Jana Sarkandra w 1860 r. stała się impulsem do kolejnej przebudowy kaplicy. W latach 1908-1912 wzniesiono nową neobarokową świątynię, zaprojektowaną przez czeskiego architekta Eduarda Sochora. Świątynia ta od początku była dedykowana św. Janowi Sarkandrowi. Jej konstrukcja opiera się na podziemnych elementach wcześniejszego założenia. Nad dawnymi podziemiami wzniesiono dwukondygnacyjny budynek z nawą na planie kwadratu, przekrytą eliptyczną kopułą, zwieńczoną latarnią. Całość uzupełnia prostokątny przedsionek oraz półkolista apsyda.

Znaczenie światła w architekturze budynku

W czerwcu przed południem, a zatem w czasie gdy liturgia eucharystyczna osiąga swój punkt kulminacyjny, promienie słońca wpadają do wnętrza kaplicy przez okna i cylinder latarni w nawie, po kolei rozświetlając jej pomieszczenia. Najpierw padają do wnętrza nawy, a następnie przez okrągły otwór w posadzce nawy docierają do podziemia - przestrzeni dawnego więzienia, w sercu której ustawiono obiekty związane ze śmiercią Świętego, w tym skrzypce - koło tortur, służące do naciagania. Takie zastosowanie światła słonecznego wymagało od projektantów głębokiej wiedzy z zakresu astronomii, budownictwa oraz tradycji chrześcijańskiej, w której od I w. światło utożsamiano z Bogiem. Lokalizacja ołtarza w zacienionej apsydzie oraz umieszczenie okulusa i relikwii w centrum założenia zostały starannie zaplanowane tak, aby wzmocnić efemeryczne doświadczenie wiernych podczas liturgii. 

Wizerunki św. Jana Sarkandra

Sklepienie apsydy zdobią freski przedstawiające sceny z życia św. Jana Sarkandra (w tym między innymi scenę procesji w Holeszowie, uwięzienia i torturowania), wykonane przez czeskich malarzy Jakuba Obrovskiego i Jana Köhlera. Na płaskorzeźbionych, drewnianych drzwiach wewnętrznych kaplicy widnieje wizerunek modlącego się św. Jana Sarkandra z atrybutami - księgą i kluczami. Ponadto, na zewnątrz świątyni w jednej z nisz znajduje się figura czeskiego kapłana. Św. Jan Sarkander został przedstawiony w sutannie, z biretem na głowie, księgą oraz rózgą do biczowania w dłoni.