Franciszka Granier (1883-1963)
W początku 1963 r. w odstępie 10 dni - 23 lutego i 5 marca - zmarli najpierw Emile (1879-1963) i następnie Franciszka z domu Neymark, małżonkowie od ponad 40 lat. Pochowani zostali na Les Champeaux pod wspólnym nagrobkiem, mającym dziś formę lekko skośnej płyty z krzyżem umieszczonej na wysokim cokole, całość wykonano z polerowanego czerwono-czarnego granitu z żardinierą u stóp krzyża. Możemy domyślać się, że wyboru „polskiego” cmentarza w Montmorency jako miejsca wiecznego spoczynku dokonała Franciszka, ówcześnie jedna z najstarszych emigrantek znad Wisły; jej nabożeństwo żałobne odbyło się w najważniejszym polskim kościele w Paryżu - Notre Dame de l'Assomption. Granier -absolwentka Sorbony, nauczycielka filozofii we francuskich liceach, odznaczona orderem Palm Akademickich, ważna działaczka socjalistycznej Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej (SFIO) i związkowej Powszechnej Konfederacji Pracy (CGT), a jednocześnie członkini Towarzystwa Historyczno-Literackiego, odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi przez Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie - w wyjątkowy sposób łączyła francuską i polską tożsamość.

Franciszka Neymark urodziła się w 1883 r. w Łodzi w rodzinie bogatego adwokata Gerszona Gustawa Neymarka i Lei Hejman. Według rodzinnych wspomnień już w czasie nauki w gimnazjum wykazywała się sprzeciwem wobec niesprawiedliwości, walcząc o możliwość używania języka polskiego w rosyjskojęzycznej szkole; szybko również zainspirowała ją myśl socjalistyczna. W Kongresówce przełomu XIX i XX w. zaangażowanie po stronie socjalizmu mogło przybrać zasadniczo dwie formy. Jedna reprezentowana była przez Polską Partię Socjalistyczną (PPS), która przede wszystkim dążyła do powstania niepodległego i demokratycznego państwa polskiego. Drugą wyrażała Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL), wierniejsza myśli marksistowskiej i walce klas, postulująca przede wszystkim wspólną walkę proletariatu Rosji o obalenie carskiego despotyzmu; jedyną szansą na rozwój społeczeństwa polskiego, złączonego nierozerwalnymi więzami gospodarczymi z resztą imperium, miałoby być funkcjonowanie w ramach nowego demokratycznego państwa rosyjskiego. Twórczynią ideowych podstaw tego nurtu była Róża Luksemburg (1871-1919). Jej entuzjastką była w młodości Franciszka Neymark, która wstąpiła do SDKPiL i w jej ramach prowadziła pierwszą działalność polityczną - agitację w fabrykach, organizowanie spotkań w mieszkaniu rodziców. Jak dla wielu ludzi jej pokolenia, kluczowym doświadczeniem była dla niej rewolucja 1905 r., w czasie której Rosję ogarnęły spontaniczne manifestacje robotnicze, wspierane w Królestwie Polskim przez PPS i SDKPiL. Rewolucja zakończyła się falą prześladowań, w wyniku których Neymark również trafiła do aresztu; dzięki pomocy rodziny udało jej się jednak wyjechać z kraju.

Na Zachodzie kontynuowała naukę filozofii w Brukseli i Paryżu. W drugim z miast studiowała myśl tamtejszych profesorów: Henriego Bergsona (1859-1941) - jego portret do końca życia miał wisieć w jej mieszkaniu - Émile’a Durkheima (1858-1917), André Lalande’a (1867-1963) czy Victora Delbosa (1862-1916). Pod kierunkiem tego ostatniego pracowała nad rozprawą na temat Barucha Spinozy (1632-1677). Po otrzymaniu dyplomu („licence ès lettres”) uczyła filozofii w liceach, w tym w czasie I wojny światowej (1914-1918) w szkołach w regionie przyfrontowym: w Abbeville i Coulommiers, a później w Paryżu.

Wydaje się, że w 1908 r. wzięła ślub z Kazimierzem Gierdawą (1879-1924), działaczem SDKPiL, który kierował komórką partyjną w Łodzi w czasie rewolucji 1905 r. i również musiał uciekać z kraju. Gierdawa na emigracji oddalił się od dawnych towarzyszy i zbliżył do PPS; w 1917 r. wstąpił do tworzonej pod francuskim patronatem Armii Hallera i wrócił do kraju w stopniu porucznika. W 1924 r. zmarł w Warszawie jako wicedyrektor domu handlowego. Wcześniej małżeństwo zostało anulowano, a 20 stycznia 1921 r. Franciszka wyszła za Emila Graniera, weterana I wojny światowej i nauczyciela historii w liceach paryskich. Mimo rozstania można przypuszczać, że Franciszka Granier przeszła podobną do Gierdawy drogę ideową. Jak zręcznie ujął to jej syn, Jean-Lucien (1920-2012) w wydanym w 1968 r. wspomnieniowym szkicu, we Francji idolem Granier został Jean Jaurès (1859-1914), łagodzący surowość marksowskich praw historycznych głoszeniem pochwały ludzkiej serdeczności i przyjaźni. Drugi portret w mieszkaniu Granier przedstawiał właśnie Jaurèsa. We francuskim ruchu socjalistycznym - rozdwojonym w 1920 r. na SFIO i Partię Komunistyczną, należącą do stworzonego przez Włodzimierza Lenina (1870-1924) Kominternu - pozostała wierna pierwszemu ugrupowaniu, aktywnie działając w nim do końca życia. W czasie I wojny światowej na zebraniach paryskich sekcji organizowała odczyty na temat Polski.

Granier aktywnie działała w ruchu związkowym. Od 1923 r. współtworzyła (m.in. jako kilkukrotny skarbnik) pierwsze francuskie związki zawodowe dla nauczycieli liceów i szkół wyższych, Syndicat national confédéré des membres de l’enseignement des second et troisième degrés, zrzeszony w CGT. W jego ramach szczególnie walczyła o równouprawnienie kobiet, nauczycielek i uczennic, również w zakresie wynagrodzenia. Do końca życia była zaangażowana w ruch feministyczny, w tym pod koniec życia w Mouvement pour le planning familial, walczący o prawo do edukacji seksualnej, antykoncepcji i bezpiecznej aborcji. Od 1927 r. wspierała polskich robotników we Francji w ramach ich organizacji zrzeszonej w CGT, będąc również sekretarzem redakcji ich organu prasowego „Prawa Ludu”.

W czasie II wojny światowej (1939-1945) - jak się wydaje -zaangażowała się w organizowane przez SFIO działania ruchu oporu. Po wojnie jednoznacznie opowiedziała się przeciwko dyktaturom komunistycznym w Europie Środkowej. W jej mieszkaniu spotykali się przedstawiciele emigracyjnej PPS z elitą francuskich socjalistów; przedstawiała polski punkt widzenia, starając się wpłynąć na francuską politykę i opinię publiczną. Narzędziem ku temu stało się założone przez Granier w 1948 r. stowarzyszenie Les Amis de la Démocratie en Pologne, organizujące m.in. wykłady na Sorbonie na temat wkładu Polski do cywilizacji europejskiej. Wreszcie wykorzystała swoje kontakty również w walce o niezależność Biblioteki Polskiej w Paryżu, którą przejąć próbowały władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Mobilizując francuskich parlamentarzystów wszystkich opcji oraz opinię publiczną - m.in. w 1956 wydała broszurę „Les tribulations de la Bibliothèque Polonaise de Paris” ­- przyczyniła się do przyjęcia rezolucji Zgromadzenia Narodowego z 3 czerwca 1959 r., wzywającego rząd francuski do podjęcia starań o zachowanie wolności i niezależności Biblioteki.

 --------

O pomniku nagrobnym (opr. B. Gutowski)

Lokalizacja: kwatera H, grób  1146

Pomnik nagrobny w kształcie płyty usytuowanej na cokole i podstawie. Płyta o ściętych krawędziach, na osi środkowej z wpisanym krzyżem umieszczonym na całej jej długości. Od frontu na płycie wyryta inskrypcja FAMILLE / GRANIER PUSSIN //. Litery wypełnione złotą farbą. Podstawa o zaokrąglonych narożach i ściętych krawędziach. Od frontu przed płytą żardiniera.

Wykonany z czerwonego granitu (Maple Red?)

Nagrobek wykonany po 1963 roku, dokładna data nie jest znana.