W tekście opisany jest kościół św. Bartłomieja w Drohobyczu, który należy do najstarszych rzymskokatolickich świątyń we wschodniej Galicji. Świątynia ta ufundowana została przez Władysława Jagiełłę i zajęła miejsce drewnianego kościoła, a przez Kazimierza Wielkiego przerobiona została z cerkwi na kościół z przeznaczeniem dla katolików z Drohobycza. W dalszej części tekstu opisany jest wygląd fizyczny świątyni oraz jej historia oraz m.in. fakt, że akta kościelne datowane są na Zygmunta Starego (Źródło: „Tygodnik Illustrowany”, Warszawa 1879, Seria 3, T:8, s. 158, za: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego).

Formalne wezwanie kościoła to: kościół pw. Wniebowzięcia NMP, św. Krzyża i św. Bartłomieja.

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Kościół parafialny w Drohobyczu.

Kościół św. Bartłomieja w Drohobyczu należy do najdawniejszych rzymskokatolickich domów Bożych we wschodniej Galicji, a nawet w całym kraju. Wedle oglądanej przez nas kopii z oryginalnych archiwów – kopii legalizowanej notarialnic wnet po „rewindykacji” Galicji przez rząd austriacki, kamień węgielny tego kościoła położył Jagiełło w r. 1392, przy okazji przyjmowania hołdu Czerwonej Rusi. Za Kazimierza Jagiellończyka stał już kościół mniej więcej w obecnym stanie. Należy zatem przyjąć, że obecny kościół przetrwał już lat przeszło 500, a w całym tym przeciągu czasu nie doznał zasadniczej zmiany, owszem, przedstawia się dotąd jako gotycka świątynia warowna z końca XIV stulecia.

Kościół św. Bartłomieja w Drohobyczu był też przez całe wieki kościołem farnym i kolegiatą. W wiekach XV, XVI i XVII, kiedy to nie było jeszcze tak licznych klasztorów i innych świątyń, pełnił on niejako obowiązki kościoła katedralnego dla szerokiej okolicy. W jego archiwach i skarbcach znajdowały się niegdyś bardzo cenne dokumenty, rękopisy, kielichy, monstrancje oraz księgi zapisów fundacyjnych. Ślady tej przeszłości, choć w części tylko zachowane, pozwalają dziś poznać bogactwo tradycji kościoła drohobyckiego. Do kościoła parafialnego w Drohobyczu uczęszczała ludność całego miasta i szerokiej okolicy: mieszczanie, szlachta, urzędnicy, a nawet ormiańscy i ruscy dostojnicy. Częstokroć zapisywano dla kościoła fundacje, ustanawiano altarie, wspierano duchowieństwo. Dzięki tym fundacjom, przy kościele funkcjonowały prebendy oraz szkoła parafialna, która posiadała własne budynki, grunta i źródła utrzymania. W czasach rozkwitu, w kościele odprawiano kilka mszy dziennie, a w uroczystości angażowały się cechy, bractwa i cała społeczność miejska.

Kościół ten posiadał też liczne przywileje, potwierdzane przez królów i biskupów. Zachowały się wzmianki o wizytacjach, remontach i rozbudowach, z których każda miała na celu utrzymanie świątyni w dobrym stanie technicznym i liturgicznym. W XVII wieku kościół padł ofiarą najazdów tatarskich i kozackich – w roku 1648, podczas powstania Chmielnickiego, został poważnie uszkodzony. Mimo to, dzięki staraniom proboszczów i wiernych, odbudowano go i odnowiono.Wnętrze kościoła św. Bartłomieja w Drohobyczu odznaczało się niegdyś wielkim przepychem. Ołtarze, ambona, stalle i konfesjonały wykonane były w stylu barokowym, często złocone i ozdobione rzeźbami. W głównym ołtarzu znajdował się obraz patrona kościoła – św. Bartłomieja – przypisywany szkole Rubensa. Inne obrazy i dekoracje pochodziły z XVII i XVIII wieku i miały dużą wartość artystyczną. Zachowały się również epitafia i tablice pamiątkowe dawnych fundatorów oraz proboszczów, a także członków możnych rodzin drohobyckich.

Na uwagę zasługuje również wieża kościelna, zbudowana z cegły i kamienia, pełniąca dawniej funkcję obronną. Wieża ta mieściła dzwony, z których najstarszy pochodził z XVI wieku i nosił inskrypcje fundacyjne. Z czasem kościół otoczono murem, a na jego terenie znajdował się także cmentarz parafialny, zlikwidowany dopiero w XIX wieku.Po rozbiorach Polski, w okresie zaboru austriackiego, kościół św. Bartłomieja był nadal czynny i pełnił funkcję parafialną. Rząd austriacki początkowo nie ingerował w jego działalność, jednak z czasem zaczął ograniczać prawa Kościoła katolickiego. Mimo to, parafia drohobycka przetrwała trudności, a jej proboszczowie starali się podtrzymywać życie religijne oraz remontować świątynię. W XIX wieku przeprowadzono kilka renowacji, m.in. odnowiono dach, naprawiono mury, wymieniono część wyposażenia i odnowiono polichromię.

W tym czasie powstały też nowe inicjatywy społeczne i religijne przy parafii, takie jak bractwa religijne, stowarzyszenia młodzieży oraz działalność charytatywna. Przy kościele działała też biblioteka parafialna oraz archiwum, zawierające cenne księgi metrykalne i dokumenty fundacyjne. Mimo że część dawnych skarbów i archiwaliów zaginęła lub została wywieziona, do dziś zachowało się wiele świadectw bogatej historii tej parafii. Wiek XX przyniósł nowe wyzwania. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, parafia drohobycka odżyła. Kościół był znów miejscem aktywnego życia religijnego, patriotycznego i społecznego. W latach międzywojennych przeprowadzono kolejne prace remontowe, zadbano o zachowanie zabytkowego charakteru świątyni, a także przywrócono niektóre utracone elementy wyposażenia. W tym czasie powiększyła się liczba parafian, a nabożeństwa gromadziły liczne rzesze wiernych.

Niestety, II wojna światowa i późniejsza okupacja sowiecka przyniosły kres wielu dziełom. Część duchowieństwa została aresztowana lub wywieziona, a kościół uległ dewastacji i profanacji. Po wojnie, gdy Drohobycz znalazł się w granicach ZSRR, świątynia została zamknięta i wykorzystywana do celów świeckich. Przez dziesięciolecia niszczała, a jej wnętrze ulegało zniszczeniu.

Dopiero w latach 90. XX wieku, po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości, rozpoczęły się starania o przywrócenie kościoła do funkcji sakralnej. Dzięki wysiłkom lokalnej społeczności i pomocy z Polski, świątynia została częściowo odnowiona. Obecnie jest jednym z najważniejszych zabytków sakralnych na Ukrainie, świadectwem historii i kultury dawnej Rzeczypospolitej oraz symbolem duchowej siły polskiej społeczności Drohobycza.