15 listopada 1725 roku, w godzinach porannych, pojawiła się u wrót Klasztoru Benedyktynek na Zatybrzu, w skromnej asyście jedynej damy dworu, Lady Southesk, Maria Klementyna, tytularna królowa Anglii i Szkocji. Akt ten był reakcją na kryzys w pożyciu małżeńskim królowej i Jakuba III, spowodowany, między innymi, różnicą zdań w kwestii opieki nad starszym synem, Karolem Edwardem. Maria Klementyna nie chciała zgodzić się na autorytarnie podejmowane przez Jakuba decyzje dotyczące wychowania potomstwa, a także doboru osobowego dworu, który ją otaczał. Jej postulaty spotkały się ze zdecydowaną odmową. Próby porozumienia małżonków nie udały się, a reakcją Marii Klementyny było opuszczenie dworu.

Z Palazzo del Re do klasztoru

Sprawiająca wrażenia spontanicznej decyzja o pozostawieniu rodziny i dworu okazała się długotrwała. Jak podają kroniki klasztorne, królowa spędziła pośród mniszek 19 miesięcy i 23 dni. Dowiadujemy się również o okolicznościach jej przybycia: „Dnia 15 listopada 1725 roku, około południa, Jej Królewska Mość Królowa Wielkiej Brytanii przybyła nagle do  klasztoru i wstąpiwszy do niego wraz z jedną z Jej Dam […] poprosiła o natychmiastowe przyprowadzenie jej do Najprzewielebniejszej Matki Przeoryszy, której się zwierzyła [w prywatnej rozmowie] i powiedziała, że z powodu pewnych nieporozumień, które zaszły między nią a Królem, jej mężem, nie wykazując innej przyczyny, chce schronić się w tym Klasztorze, dopóki wszystko nie wróci do harmonii.”

Wybór zgromadzenia benedyktynek jako miejsca schronienia wynikał z faktu, że kardynałem tytularnym kościoła Świętej Cecylii, przy którym funkcjonował klasztor był Filippo Gualterio, protektor Anglii, duchowny związany ze Stuartami. Akt opuszczenia przez Marię Klementynę rodziny podzielił opinię rzymskiej arystokracji i wysokiego duchowieństwa. Papież Benedykt XIII odniósł się ze zrozumieniem do jej argumentów, przyznając rację obawom związanym z wpływem protestantów na wychowanie królewicza. W tym sporze Gualterio stanął jednak po stronie Jakuba.

Życie w rytm reguły zakonnej

Obecność królowej musiała być dla zgromadzenia wyróżnieniem, ale też wyzwaniem. Nowa sytuacja wymagała reorganizacji życia zakonnego ze względu na gościa tak wysokiej rangi. Królowa zamieszkała w części klasztoru, który znajdował się nieopodal kaplicy Matki Bożej Różańcowej. Było to miejsce jej prywatnej modlitwy, o czym przypomina zachowana do dziś pamiątka. O niej za chwilę.

Maria Klementyna była osobą niezwykle pobożną, przywiązującą dużą wagę do praktyk religijnych. Wobec trudności wynikłych z pożycia małżeńskiego, to w wierze szukała wsparcia. Pobożna natura pozwoliła jej zaadaptować się do surowego rytmu zakonnego, przy zapewnionych jej przez Jakuba najważniejszych potrzebach (niewielki dwór oraz aprowizacja).

Warto wspomnieć, że zapiski dotyczące Marii Klementyny pojawiają się kronice klasztornej do końca jej życia, co pokazuje, że była ona dla zgromadzenia ważna. W roku jej śmierci zapisane zostały słowa, które wyrażają głębokie przywiązanie sióstr do przebywającej z nimi przez ponad półtora roku królowej.

„W roku 1735, na początku stycznia, oprócz innych chorób, na które przez wiele lat cierpiała Jej Królewska Mość Królowa Anglii, ciężko zachorowała, a zbliżając się do schyłku życia cierpiała coraz bardziej, a w tym czasie w naszym Klasztorze wszystkie zakonnice odmawiały nieustanne modlitwy i przez wiele dni bez przerwy był wystawiony Czcigodny [Najświętszy Sakrament], w końcu 18 stycznia około godz. 0:00 i w tym samym momencie, w którym udzielano Błogosławieństwa Najświętszego Sakramentu w różnych kościołach, w których było on wystawiany, przeszła ona z tego do lepszego życia. W naszym kościele odbyły się obrzędy żałobne z dużą liczbą Mszy świętych z kazaniem i Mszą śpiewaną [...].”

Nie jedynie słowa spisane w kronice pokazują jak ważnym epizodem w dziejach zakonu była obecność Marii Klementyny. Pozostały również materialne świadectwa.

Tablice - wyraz przywiązania i pamięci

Niedługo po opuszczeniu przez Marię Klementynę klasztoru na Zatybrzu benedyktynki upamiętniły pobyt niezwykłego gościa tablicami komemoratywnymi. Na piętrze klasztoru, za klauzurą, znajduje się przylegająca do kościoła kaplica pw. Matki Boskiej Różańcowej. W jej wnętrzu, za niewielkimi drzwiami, których dekoracja stapia się z wystrojem ścian, skrywa się niewielkie pomieszczenie z klęcznikiem do indywidualnej modlitwy oraz uczestnictwa w liturgii. Wnętrze połączone jest ze świątynią stanowiąc rodzaj niewielkiej empory osłoniętej kratą. Na lewej ścianie, nad klęcznikiem, umieszczono jedną z tablic na pamiątkę obecności Marii Klementyny w klasztorze. Wykonana z kamienia, z wyrytowaną inskrypcją, o treści: HOC IN SACELLO / M. CLEMENTINA SVBIESCHI / MAGNÆ BRITANNIÆ REGINA / AB ANNO MDCCXXV MENSIBVS XIX / DIEBVS XXIII / MANE, VESPERE, ALIISQVE HORIS, ABINDE / QVOAD VIXIT SEMEL SALTEM IN/HEBDOMADA ORARE CONSVEVIT, co tłumaczy się: „W tym małym, świętym miejscu Maria Klementyna Sobieska, królowa Wielkiej Brytanii, od 1725 roku przychodziła na modlitwę podczas jutrzni, nieszporów i innych godzin przez dziewiętnaście miesięcy i dwadzieścia trzy dni, a następnie co najmniej raz w tygodniu, dopóki żyła.”

Druga z tablic upamiętniających gościa sióstr benedyktynek umieszczona została z ich inicjatywy na ścianie zewnętrznej, w pobliżu okna celi zajmowanej przez Marię Klementynę. Jest to tablica z jasnego marmuru w profilowanej oprawie wykonanej z ciemniejszego kamienia. Treść wyrytowanej inskrypcji to: CLEMENTINÆ SUBIESKI / IACOBI III. / MAGNÆ BRITANNIÆ REGIS CONIUGI / QUOD / ANGUSTAS HASCE ÆDES HOSPES AMPLISSIMA DIV INCOLVERIT / ET OMNIBUS QUÆ IN HAC SACRA DOMO SUNT / RELIGIONE PIETATE / AC INNUMERIS VIRTUTUM EXEMPLIS / ASSIDUE PRÆLUXERIT / ABBATISSA ET CœNOBIJ MONIALES / PERENNIS EARUM OBSEQUIJ / ET ANIMI DEVINCTISSIMI TESTEM / MONUMENTUM POSUERE / ANNO DOMINI MDCCXXVII. Tłum.: „Klementynie Sobieskiej, małżonce Jakuba III, króla Wielkiej Brytanii, która jako najznamienitszy gość mieszkała długo w tych ubogich pokojach i z oddaniem, pobożnością i niezliczonymi przykładami cnót wśród wszystkich, które stale żyły w tym świętym miejscu, przeorysza i mniszki klasztoru na świadectwo ich odwiecznego hołdu i ich bardzo silnej więzi w roku Pańskim 1727 postawiły niniejszy pomnik.”

Istniała jeszcze jedna tablica umieszczona w pokoju zamieszkiwanym przez Marię Klementynę. Jej obecne miejsce przechowywania nie jest znane. Amy Vitelleschi, która opisała zakonne pamiątki po Marii Klementynie na początku XX wieku, podała w swojej publikacji treść inskrypcji.

M. CLEMENTINA SUBIESCHI M. BRITANNIAE REGINA AB ANNO MDCCXXV PER XIX MENSE DIESQUE XXIII CUBICULUM HOC SUMMA ANIMI MODERATIONE ET DEMISSE INHABITAVIT RELIGIOSIS MORIBUS SANTIFICAVIT. Tłum.: „M. Klementyna Sobieska, Królowa W. Brytanii od roku 1725, przez 19 miesięcy i 23 dni zamieszkiwała w tym pokoju, z największym umiarem duszy i miłosierdziem, uświęcając go swą pobożnością.”