Zarys historyczny

Miejscowość położona jest nad rzeką Zbrucz oraz jej dopływem o nazwie „Gniła”, u podnóża wzgórz miodoborskich, 6 km na północ od Husiatynia. Najstarsze dostępne wzmianki o Liczkowcach pochodzą z XV wieku. Natomiast najstarszym historycznym śladem jest słynny posąg Światowida datowany na IX wiek. Wydobyto go ze Zbrucza w 1848 roku.

Wśród właścicieli dobra wymienia się m.in. Żegotę z Liczkowiec, Piotra z Liczkowiec, Jana Sieciecha z Horodnicy (XV wiek), Andrzeja Siecicha (XVI wiek), Kalinowskich (XVII wiek). Najprawdopodobniej to właśnie za ich rządów powstał w miejscowości zamek, użytkowany aż do początków XIX wieku. Kolejni posesorzy, odnotowani przez źródła historyczne to m.in.: Kawieccy, Jan Głębocki, Potoccy, Stanisław Szczęsny, Jan Szeptycki (XVIII wiek), Zaborowscy, Dawid Parnes i Selig Hahn (XIX wiek), a od końca lat siedemdziesiątych XIX wieku, do końca okresu międzywojennego miejscowością władali Kimmelmanowie.

Oprócz ruin kościoła w Liczkowcach znajduje się także dwór z przełomu XIX/XX wieku w stylu neogotyckiej willi oraz obeliski Zaborowskich. XVII-wieczny zamek już nie istnieje. Zachowane zostały jedynie niektóre elementy fortyfikacji.

Źródła historyczne wskazują na obecność w miejscowości obiektu sakralnego na wysokości 1615 roku. Był to kościół drewniany. Informacje na temat ówczesnego funkcjonowania parafii nie są jednak do końca jasne. Jedne źródła nie potwierdzają jej istnienia, inne mówią o obecności na terenie miejscowości niezależnej fary. Pierwotny obiekt został zniszczony najprawdopodobniej w początkach XVII wieku, choć pojawiają się również informacje o równoległym istnieniu starego kościoła drewnianego i nowego murowanego jeszcze w XVIII stuleciu. Jeśli jednak wraz ze świątynią istniała tu jednostka duszpasterska, to z destrukcją kościoła przestała ona działać.

Została odtworzona dopiero w XVIII wieku dzięki arcybiskupowi Janowi Skarbkowi, który sprowadził do miejscowości jezuitów i powierzył im organizowanie akcji misyjnej, ale również prowadzenie opieki duszpasterskiej także dla mieszkańców sąsiadujących wsi. Nowy, murowany kościół ukończono w 1728 roku. Misja rozwijała się pomyślnie, mimo kilku trudności po drodze, jak np. najazd kozacki w 1734 roku. Konsekracja murowanej świątyni miała miejsce w 1838 roku. W akcie wizytacji dekanatu jazłowieckiego odnotowano jednak, że kościół potrzebuje „wielkiej naprawy”.

W wyniku kasaty zakonu jezuitów, a także opłakanego stanu kościoła, w roku 1842 zakonnicy opuścili parafię. Jak pisze Andrzej Betlej w swoim opracowaniu na temat obiektu, brak źródeł archiwalnych uniemożliwia odtworzenie przemian budowli w drugiej połowie XIX wieku.

Na początku XX stulecia Grono C.K. Konserwatorów Galicji wschodniej zatwierdziło plany restauracji kościoła. Nie istnieją jednak żadne dalsze informacje na temat przebiegu prac, ani nawet tego, czy w ogóle do nich doszło. W czasie I wojny światowej, a także w roku 1920 obiekt został uszkodzony. Całkowitej destrukcji uległa między innymi plebania. Po zakończeniu działań wojennych rozpoczęto prace remontowe. Naprawiono między innymi dach, ale jeszcze w roku 1924 proboszcz mieszkał w zakrystii. Zaplecze kościoła udało się odbudować dopiero w roku 1928. W latach trzydziestych miały miejsce kolejne prace remontowe.

W czasie II wojny światowej działania frontowe omijały Liczkowce, ale niepokoje związane z atakami ze strony UPA w rejonie, a także nową, sowiecką władzą, doprowadziły do opuszczenia miejscowości przez polską ludność w sierpniu 1945 roku. Część wyposażenia udało się wywieźć, część (ambona, ołtarze, ławki) została pocięta i spalona przez nową władzę. W epoce dominacji ZSRR budynki kościelne zostały zamienione w magazyn zboża, a następnie w skład części zamiennych maszyn lokalnego kołchozu. Od roku 1997 obiekt stoi opuszczony i popada w ruinę.

Architektura

Obiekt położony jest na szczycie wzgórza wznoszącego się nad rzeczką Gniła. Wymurowany z cegły i kamienia kościół składa się z czteroprzęsłowej nawy oraz przylegającej do korpusu od zachodu prostokątnej zakrystii o podobnej szerokości. Część ołtarzowa skierowana jest na zachód. Z zakrystii, podzielonej na dwa pomieszczenia można dostać się do krypt.

Artykulacja zewnętrzna została przeprowadzona za pomocą wysmukłych pilastrów zbliżonych do toskańskich. Wydzielają one przęsła i pola fasady oraz opinają narożniki. W fasadzie i na elewacjach bocznych przęsła zachodniego ustawione zostały na cokole. Dźwigają odcinki fryzu belkowania oraz profilowany gzyms obiegający cały obiekt.

Od zewnątrz uwagę zwraca pięciopolowa, jednokondygnacyjna fasada, zwieńczona usadowionym na wysokiej attyce trójkątnym szczytem. Otwór wejściowy ujęty został w profilowany portal, nad którym umieszczono prostokątną tablicę z napisem „AD 1728 DIE 12 MAI”, zwieńczoną profilowanym gzymsem. W wyższych partiach znajduje się płycina w formie nieregularnego pięcioboku, która w górnej części przybiera postać gruszkowatą, ściętą od góry. W jej polu znajdują się inskrypcje i motywy dekoracyjne wykonane w tynku. W dolnej umieszczono pięcioboczną tablicę z hierogramem „IHS” w glorii utworzonej z płomieni w otoczeniu gwiazd. Powyżej znajduje się napis „D.O.M” i Oko Opatrzności w glorii promienistej. Z kolei w górnej partii płyciny umieszczono kartusz z hierogramem hebrajskim Jahwe, a nad nim trójkątną tablicę z nieczytelnym dziś motywem. Nad płyciną znajduje się prostokątne, dwudzielne okno, a w polach przylegających do środkowego okna prostokątne zamknięte półkoliście. Powyżej gzymsu koronującego umieszczono wysoką attykę, a w polach bocznych koliste okienka. Nad całością góruje trójkątny szczyt zwieńczony metalowym krzyżem.

Nad nawą i zakrystią znajdowały się dachy dwuspadowe, pokryte dachówką. Nieistniejąca dziś wieżyczka na sygnaturkę obita była blachą i zwieńczona ostrosłupowym hełmem wzbogaconym trójkątnymi szczycikami, zakończonym gałką z krzyżem.

Ściany wewnętrzne zostały wyartykułowane za pomocą pilastrów podobnych do toskańskich, które w narożnikach przełamują się, a przy ścianie ołtarzowej zdwajają. Profilowany gzyms obiega całe wnętrze za wyjątkiem prezbiterium. W ścianach bocznych, pomiędzy pilastrami, zastosowano wnęki zamknięte odcinkowo.

Nieistniejące już dziś sklepienia w obiekcie były kolebkowe z lunetami, a w zakrystii kolebkowo-krzyżowe i kolebkowe z lunetami. Okna jakie zastosowano w obiekcie były głównie prostokątne i zamknięte odcinkowo. Po bokach znajdowały się mniejsze okna, zamknięte półkoliście, a w zakrystii niewielkie okno prostokątne. Dziś otwory okienne są w większości zamurowane.

Chór muzyczny był murowany, wsparty na czterech kolumnach toskańskich. Dostęp do niego wiódł przez klatkę schodową w grubości muru fasady. Sklepienie nad chórem było krzyżowe.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem, wystrojem i otoczeniem kościoła należały m.in.:

• Drewniany ołtarz główny z obrazami Niepokalane Poczęcie Najświętszej Panny Marii oraz Matka Boska Królowa Polski;
• Drewniane ołtarze boczne z obrazami Najświętsze Serce Jezusa i Święty Mikołaj;
• Ośmiogłosowy pozytyw organowy zakupiony w roku 1932;
• Mur z łamanego kamienia otaczający teren;
• Trójprzelotowa, murowana dzwonnica;
• Sztuczna kamienna grota z rzeźbą Matka Boska z Lourdes ukazująca się Bernadecie Soubirous (obecnie rzeźba znajduje się w lokalnej cerkwi);
• Pomniki nagrobne (na południowy zachód od kościoła), m.in. Michała Zaborowskiego, Jana Szeptyckiego, Tymona Zaborowskiego.

Jak pisze Andrzej Betlej w swoim opracowaniu na temat obiektu: „Kościół w Liczkowcach jest raczej miernym i powierzchownym naśladownictwem (…) kościoła wołyńskiego, do którego zbliża się wyłącznie przez ogólną dyspozycję fasady. Można dodać, że ten sam wzorzec uzyskał kolejne, bliższe kościołowi w Liczkowcach, powtórzenie - w cerkwi parafialnej w Smordwie (niedaleko Dubna)”.

Obecnie obiekt znajduje się w stanie ruiny. Brak dachu i sklepienia nad kościołem oraz dachu nad zakrystią to tylko niektóre z uszkodzeń.

Nazwa: Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii

Nazwa funkcjonująca obecnie: j.w.

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Liczkowce

Autor: Nieznany

Data powstania: 1728 r.

Dane techniczne: Obiekt murowany z cegły i kamienia, otynkowany