Zarys historyczny

Miejscowość położona jest nad potokiem Świniucha (dopływ Seretu), około 16 kilometrów na południe od Tarnopola. Najstarsze wzmianki o Nastasowie pochodzą z XV wieku. Wieś należała wówczas do podkomorzego kamienieckiego Janusza Kierdeja z Orynina. Pod koniec XVI wieku i na początku XVII wieku miejscowość posiadała status miasta. Wśród właścicieli i dzierżawców majątku wymienia się m.in. Kalinowskich, Tobiasza Franciszka Rojowskiego, Józefa Brzuchowsiego, a od końca XVII stulecia Potockich, którzy sprowadzili do Nastasowa osadników z Mazowsza. W XIX wieku miejscowość należała do Szeliskich, później do Jabłonowskich, a od końca XIX stulecia do okresu między wojennego właścicielem dobra był Teodor Serwatowski.

Dokładna data utworzenia w Nastasowie pierwszej parafii nie jest znana. Ponoć bliżej nieokreślona jednostka duszpasterska istniała tu w początkach XVIII wieku. Początkowo prowadzili ją dominikanie, a później, mimo funkcjonowania na terenie miejscowości zakonu jezuitów, ksiądz Grzegorz Wolff. Następnie placówkę znów przejęli dominikanie, którzy jednak w roku 1745 opuścili Nastasów. Jak pisze Kinga Blaschke w swoim opracowaniu na temat obiektu, w roku 1748 Franciszek Salezy Potocki ufundował przy świątyni rezydencję jezuitów, co najprawdopodobniej miało na celu objęcie przez zakon prowadzenia fary. Po kasacie zakonu arcybiskup Wacław Hieronim Sierakowski domagał się od austriackich władz uposażenia rezydencji pod utworzenie przyszłej parafii.

Jednostka duszpasterska o nieokreślonej genezie, na przełomie XIX i XX wieku, była już na tyle istotna, że podlegały pod nią takie miejscowości jak Bohatkowce, Bucniów z Seredynkami, Chodaczków Wielki, Józefówka, Kalasantówka, Kupczyńce i Marjanka, a pod koniec okresu międzywojennego Józefówka, Marjanka i Wesołówka.

Jak pisze Kinga Blaschke w swoim opracowaniu na temat obiektu, na terenie fary znajdowały się kaplice: w samym Nastasowie oraz w Marjance. Ta ostatnia dzielona była z grekokatolikami. Podobny obiekt zbudowano również w Józefówce w roku 1933.

Pierwszy drewniany kościół powstał w miejscowości na początku XVIII wieku. Potoccy, którzy sprowadzili tu osadników z Mazowsza, specjalnie dla nowych przybyszy ufundowali skromną świątynię. Nim jednak obiekt powstał, miały miejsce pewne wydarzenia. Impulsem przyspieszającym proces budowy był obraz przedstawiający wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, który wprawdzie stanowił kopię, ale był przywieziony z samej Częstochowy i według relacji świadków wykazywał się cudownymi właściwościami. Ponoć Matka Boska roniła „łzy miłości”, a gdy jej wizerunek został sprofanowany przez saskiego żołnierza i wrzucony do ognia, pozornie łatwopalny materiał przetrwał tę próbę. Wkrótce po tych wydarzeniach podjęto decyzję o przeniesieniu obrazu z prywatnego domu do cerkwi i rozpoczęcie budowy drewnianego kościoła. Obiekt powstał w roku 1709. Budowla była skromna, a kult obrazu, który zrodził się jeszcze przed rozpoczęciem budowy i rozprzestrzenił bardzo szybko, okazał się niewspółmiernie ogromny względem niezbyt wystawnego kościoła. Wierni znosili liczne dary i wkrótce świątynia była lepiej wyposażona, niż jej zewnętrzny wizerunek mógł na to wskazywać.

Z biegiem czasu stan obiektu znacznie się pogorszył i w roku 1827 drewniany kościół już nie istniał. Jego wyposażenie przechowywane było w zaprzyjaźnionej cerkwi, w której odbywały się również nabożeństwa rzymskokatolickie.

Konsekracja nowego, murowanego kościoła miała miejsce 31 maja 1830 roku, choć kilka lat później, ponownego poświęcenia dokonał, podczas wizytacji, arcybiskup Franciszek Pistek. Miała ona miejsce w roku 1839. Wówczas też stwierdzono konieczność naprawy dachu oraz remontu dzwonnicy. Restauracji pokrycia dachowego dokonano w roku 1854. Wówczas też wykonano wieżyczkę na sygnaturkę.

Dalsze losy murowanego kościoła są jednak nieznane. Źródła historyczne mówią o wywiezieniu cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, które miało miejsce po II wojnie światowej i najpewniej wiązało się z migracją polskiej ludności na zachód. Wizerunek trafił do kościoła w Grobnikach koło Głubczyc.

Świątynia została odzyskana przez rzymskich katolików na początku XXI wieku i dziś obsługują ją księża z Mikulińców.

Architektura

Obiekt umiejscowiony został w zachodniej części wsi. Kościół orientowano, to znaczy skierowano w stronę umownego wschodu, w domyśle Jerozolimy. Świątynię wymurowano z cegły i otynkowano. Składa się ona z trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu halowego oraz jednoprzęsłowego prezbiterium, które odpowiada szerokością nawie głównej. Część ołtarzową zamknięto ścianą prostą. Do nawy dołączono od frontu dodatkowe półprzęsło z kwadratową wieżą na osi, które w przyziemiu mieści kruchtę, niewielkie pomieszczenia po jej bokach oraz spiralne klatki schodowe prowadzące na chór muzyczny znajdujący się na drugiej kondygnacji. Elewacje zewnętrzne od dołu obiega niski cokół, a od góry rozbudowany, profilowany gzyms.

Pięciopolową fasadę zamyka trójkątny szczyt, z którego wyrasta niska wieża. W środkowej części fasady znajduje się płaski ryzalit, który obejmuje trzy pola. Na osi umieszczono prostokątny otwór wejściowy flankowany przez mniejsze otwory okienne o tym samym kształcie. Powyżej znajduje się płaski gzyms oraz prostokątne okno zamknięte łukiem odcinkowym z kluczem. Szczyt tworzy rodzaj attyki, która stanowi podstawę wieży. W jego środkowym polu znajduje się koliste okienko, od którego rozchodzą się wyrzeźbione w tynku promienie, stanowiące rodzaj dekoracji. Nad tą partią wznosi się niezbyt wysoka wieża na planie kwadratu. Na jej froncie utworzono niszę, w której umieszczona została rzeźba przedstawiająca wizerunek Świętego Onufrego. Całość przykrywa blaszany hełm (łuska w układzie rombowym) w kształcie dachu namiotowego. Pozostałe dachy pokryte zostały prostą blachą. Nad korpusem znajduje się dach dwuspadowy, nad częścią ołtarzową trójspadowy, a nad aneksami dwupołaciowe.

W środku uwagę zwracają masywne, międzynawowe filary na rzucie zbliżonym do kwadratu. Nałożono na nie szerokie lizeny zwieńczone profilowanymi gzymsami. Arkada tęczy jest półkolista. W całym obiekcie znajdują się sklepienia żaglaste, oprócz przestrzeni pomiędzy przęsłami naw bocznych. Tam umieszczono sklepienia kolebkowe. W większości obiektu zastosowano okna prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym oraz prostokątne. Na froncie i w prezbiterium znajdują się okna koliste.

Chór muzyczny komunikuje się z nawą pięcioma prześwitami. Jego empora została wsparta na murze wydzielającym wspomniane wyżej półprzęsło dobudowane od frontu.

Do najważniejszy elementów związanych z wyposażeniem, wystrojem i otoczeniem obiektu należą bądź należały:

• Neobarokowe malowidła pochodzące z drugiej połowy XIX wieku, które obejmują nie tylko elementy architektoniczne i ornamentykę, ale również wizerunki aniołków, sceny figuralne, symbole religijne i inne;
• Słynny obraz przedstawiający wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się dziś w Grobnikach koło Głubczyc. Dawniej obraz ten stanowił centralny element ołtarza głównego;
• Drewniany ołtarz boczny datowany na XVIII wiek;
• Rzeźby, w tym Chrystus Ukrzyżowany (drewno polichromowane) datowana na XIX wiek;
• Postument, znajdujący się przed fasadą obiektu, z kamienną tablicą, na której znajduje się napis AD | MAIOREM DEI | GLORIAM | HOC | MONUMENTUM | ERECTUM EST A(NNO) D(OMINI ) | 1780 PER COOPERATOREM | MICHAELEM WISŁOCKI | FATIS CES(S)I(S) | A(NNO) D(OMINI) 1787 PRO ANNIVERSARIO), co można przetłumaczyć: „Na większą chwałę Boga i ku pamięci wzniesiony został ten pomnik Roku Pańskiego 1787 przez współpracownika Michała Wisłockiego, w rocznicę jego odejścia, które miało miejsce Roku Pańskiego 1780.”

Jak pisze Kinga Blaschke w swoim opracowaniu na temat obiektu: „Kościół w Nastasowie, stanowiący przykład tzw. kościoła urzędowego (Musterkirche), został wzniesiony (z niewielkimi zmianami) na podstawie planu typowego kościoła dla 1500 osób, opracowanego przez K.K. Genie und Landesbaudirection we Lwowie w r. 1810, który wykorzystano także przy budowie kościoła w Czernielowie Mazowieckim”. Autorka zwraca również uwagę na stosunkowo dobry stan obiektu, mimo „długotrwałego opuszczenia i dewastacji”.