Zarys historyczny

Miejscowość leży nad rzeką Seret, 5 kilometrów na zachód od znacznie większej Trembowli. Pierwsza wzmianka o Ostrowczyku pochodzi z XV wieku. W następnym stuleciu miejscowość notowana była jako miasto. Wśród właścicieli majątku wymienia się m.in.: Bekierskich (XVIII wiek), Lanckorońskich, Baworowskich (XIX wiek), a od końca XIX stulecia do kresu rozbiorów dobrem władali Sommersteinowie.

Początkowo Ostrowczyk podlegał pod parafię w Trembowli. Msze odbywały się w zaprzyjaźnionej cerkwii greckokatolickiej, która znajdowała się w sąsiadujących Zaścianoczach.

W roku 1891 rozpoczęto w miejscowości budowę kaplicy, która w przyszłości miała stać się kościołem. Teren pod obiekt ofiarował właściciel majątku Feiwel Sommerstein. Świątynia została poświęcona w tym samym roku. Konsekracja miała miejsce dwa lata później. Przez kolejne dekady obiekt doposażano i ulepszano. W roku 1911 erygowano w miejscowości ekspozyturę, jednocześnie wznosząc obok kościoła murowaną plebanię. W roku 1914 została ona doszczętnie spalona przez Rosjan. Parafianie odbudowali plebanię, którą znów zniszczono w trakcie wojny polsko-ukraińskiej (1918-1919). Wspólnota ponownie odbudowała zaplecze świątyni.

W latach 1923-1925 miały miejsce restauracje i modernizacje, które przygotowały kościół do wejścia w pełną niezależność duszpasterską. Między innymi pokryto gontem dach świątyni oraz sprawiono dwa ołtarze boczne. W roku 1925 wykupiono zarekwirowane przez Rosjan dzwony. W kolejnych latach doposażano i ulepszano obiekt. Ekspozytura została podniesiona do rangi parafii w roku 1925. W latach 1931 i 1932 przepotężne burze zerwały dach plebanii. Każdorazowo był on naprawiany dzięki staraniom parafian.

W roku 1944 plebania pełniła funkcję szpitala polowego. Nieopodal znajdowało się lotnisko wojskowe. Po zbombardowaniu go przez Niemców, na terenie plebanii, opatrywano rannych sowieckich pilotów.

Gdy terror ze strony UPA zaczął przybierać istotnie niebezpieczne wymiary, ksiądz Roman Sztajer, po długotrwałych naciskach, opuścił parafię, zabierając ze sobą część wyposażenia kościoła. Niedługo po tym wydarzeniu Ukraińcy włamali się do obiektu, grabiąc niemal wszystko, co zostało. Polska ludność, która opuściła Ostrowczyk wyemigrowała w różne miejsca Polski, głównie jednak na ziemie odzyskane.

W czasach dominacji ZSRR Sowieci zamienili kościół na magazyn zbożowy. Po upadku Związku Radzieckiego rozważano przekazanie obiektu lokalnej parafii greckokatolickiej, jednak przez wzgląd na brak funduszy na remont wspólnota początkowo odmówiła przejęcia budynku.

Przez wiele lat świątynia stała opuszczona. W końcu została przejęta przez wspólnotę greckokatolicką. W latach 2010-2015 dokonano gruntownych prac naprawczych. Wymieniono m.in. połacie dachowe, przeprowadzono restaurację sygnaturki, odnowiono i odmalowano pionowe elementy artykulacyjne elewacji zewnętrznej, fasadę oraz gzyms. Pozostawiono surową, oryginalną kamienną formę ścian. Cerkiew nosi obecnie wezwanie Św. Dymitra.

Architektura

Obiekt mieści się przy drodze z Darachowa do Trembowli, w zachodniej części wsi. Kościół wymurowano z miejscowego piaskowca o bardzo starannie ułożonym wątku, z daleka przypominającym cegłę. Wnętrze oraz elementy artykulacji na elewacjach zewnętrznych zostały otynkowane i pomalowane na biało. Obiekt powstał na rzucie krzyża łacińskiego. Jego podłużne ramię tworzy dwuprzęsłowa nawa i jednoprzęsłowe, zamknięte trójbocznie prezbiterium, które skierowano na północny wschód. Ramię poprzeczne tworzy transept z jednoprzęsłowymi ramiona. Pomiędzy częścią ołtarzową i lewym ramieniem transeptu znajduje się kwadratowa zakrystia.

Artykulacja ścian zewnętrznych przeprowadzona została za pomocą pilastrów w formie odcinków profilowanego gzymsu, które opinają narożniki i wydzielają pola fasady. Na pilastrach ułożono belkowanie, które opina cały obiekt.

Fasada jest jednokondygnacyjna, trójosiowa i zamknięta trójkątnym szczytem. W jej środkowym polu znajduje się otwór wejściowym, nad którym umieszczono przyczółek z płaskorzeźbą przedstawiającą Oko Opatrzności w glorii promienistej oraz okno. W polach bocznych znajdują się nisze zamknięte ostrołukowo. Szczyt ujęty został w postumenty i zwieńczony krzyżem. W jego polu znajduje się nisza, w której umieszczono rzeźbę Najświętsze Serce Jezusa.

Nawę nakryto dachem dwuspadowym. Nad prezbiterium znajduje się tożsamy, tyle że przy zamknięciu przechodzi w wielospadowy. Nad ramionami transeptu podobnie, z dodanymi połaciami po bokach. Wszystkie dachy pokryte zostały blachą i współcześnie, przy remoncie, również zastosowano to rozwiązanie, decydując się na nieco inną teksturę. W miejscu, gdzie krzyżuje się nawa i transept, umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę, którą obito blachą. Powstała ona na rzucie ośmioboku. Dawniej posiadała ażurową glorietę (dziś pozasłanianą). Wieńczy ją gałką z kutym żelaznym krzyżem, sygnowana „Atanazy Kaczorowski rok 1891”.

Artykulacja ścian wewnętrznych została zaprojektowana bardzo podobnie do elewacji zewnętrznych, z tą różnicą, że pilastry nie są oddzielone wizualnie tynkiem. Innymi słowy ściany w środku w całości otynkowano na biało. Uwagę zwracają również drewniane pseudosklepienia. Nawę zamyka pseudosklepienie kolebkowe z lunetami, w przęśle w krzyżu znajduje się pseudosklepienie krzyżowe, w ramionach transeptu kolebkowe, w prezbiterium tożsame, ale nad zamknięciem przechodzi w połowę sklepienia klasztornego.

Okna w obiekcie są głównie prostokątne, zamknięte półkoliście, w głębokich rozglifieniach od strony wnętrza. W części ołtarzowej umieszczono okno koliste, a zakrystii prostokątne. Chór muzyczny jest murowany, ale z drewnianą podłogą i balustradą.

Do najważniejszych elementów związanych z wyposażeniem i otoczeniem kościoła należą lub należały m.in.:

• Ołtarz główny autorstwa Władysława Mielniczka, datowany na 1914, określany jako „romańskogotycki”. W jego głównym polu znajdowała się rzeźba przedstawiająca wizerunek Matki Boskiej Niepokalanej;
• Ołtarze boczne autorstwa Pawła Gałońskiego, datowane na pierwszą połowę lat dwudziestych XX wieku;
• Murowana dzwonnica z piaskowca trembowelskiego, trójprzelotowa, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem;
• Dzwony z zakładu Felczyńskich mieszczącego się w Kałuszu, datowane na początek XX wieku;
• Rzeźby kamienne znajdujące się przed fasadą kościoła autorstwa S. Rusinka, datowane na drugą połowę lat trzydziestych, przedstawiające wizerunki Chrystusa Króla i Matki Boskiej Niepokalanej;
• Krzyż wotywny kamienny, na wysokim cokole, w którego przedniej części płaskorzeźba Św. Józef oraz napis: „Na intencye od wszelkich | wypadków Zbudował | JOZEF SIKORSKI | 1922 r.”

Kinga Blaschke w swoim opracowaniu na temat obiektu charakteryzuje kościół jako budowlę skromną, bez wyraźnych cech stylowych. Historycznie określano go jednak jako „romański”, „nadwiślański” lub „renesansowy”. Warto jednak podkreślić, że w jego architekturze dominują raczej oszczędne formy o asocjacjach nowożytnych. Obecnie obiekt funkcjonuje jako cerkiew greckokatolicka i jest dobrym stanie po remoncie jaki przeszedł w latach 2010-2015. Oprócz remontu dachu, odświeżenia elewacji i zamknięcia sygnaturki (dziś już nie jest ażurowa), wymieniono również m.in. okna.

Nazwa: Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii w Ostrowczyku

Nazwa funkcjonująca obecnie: Cerkiew greckokatolicka pw. Świętego Dymitra

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Ostrowczyk

Autor: Nieznany

Data powstania: 1893 r.

Dane techniczne: Obiekt murowany z kamienia