Zarys historyczny

Początki obiektu sięgają roku 1617, kiedy to Piotr Ożga ufundował w Trembowli klasztor. Miejscowość jest jedną z najstarszych jednostek administracyjnych regionu. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XI stulecia.

Na wstępie warto zaznaczyć, że zespół obejmujący kościół i klasztor Karmelitów powstał w wyniku złożonego procesu budowlanego trwającego kilka wieków. Pomimo zachowanych, obfitych archiwów nie można jednoznacznie określić dokładnego czasu budowy świątyni. Wiadomo, że została wzniesiona latach 1630-1828. Jak pisze Andrzej Betlej w swoim opracowaniu, dodatkowy zamęt wprowadzają publikacje historyków zakonnych, nie do końca spójne w wielu istotnych punktach. Przykładem może być informacja z roku 1817 o „dzwonnicy przy klasztorze”, nieznajdująca potwierdzenia w oficjalnych źródłach. Pełną i właściwą analizę utrudnia przebudowa kościoła, jaka miała miejsce pod koniec XX w. Betlej neguje również twierdzenie, że omawiana świątynia była pierwotnie budowlą drewnianą, jego zdaniem od samego początku musiała być murowana. Owszem, karmelici osiedlili się przy bliżej nieokreślonej drewnianej budowli, lecz informacja ta powoduje jedynie dodatkowe niejasności.

Wiek XVII to czas najazdów. W roku 1649 zakonnicy, by ujść przed Kozakami i Tatarami, zmuszeni byli opuścić miejscowość. Do Trembowli powrócili jednak dość szybko. Już rok później wystawili budynek, który miał pomóc uchronić się przed napadami. Podczas najazdu w roku 1672 Turcy zniszczyli kościół, klasztor, cegielnię i folwark, lecz zakonnicy przetrwali oblężenie, a rok później wrócili do „klasztornych lepianek”. Według źródeł historycznych budowę klasztoru rozpoczęto w roku 1682, nie można jednak przy obecnym stanie wiedzy sporządzić precyzyjnego kalendarium.

Warto zwrócić uwagę na brak danych dotyczących administrowania obiektem na przestrzeni lat. W roku 1784 do kościoła karmelickiego przeniesiono nabożeństwa parafialne. Obecność proboszcza w części zabudowań klasztornych zaowocowała niejasnym podziałem obowiązków i uprawnień pomiędzy zakonnikami a klerem świeckim, co w konsekwencji stało się przyczyną wielu sporów. Bywały dekady, kiedy na terenie obiektu działali księża, po czym znów funkcje duszpasterskie pełnili wyłącznie karmelici.Obecność zakonników w obiekcie również była zmienna. Ta swoista sinusoida szczególnie wyraziście zarysowała się w XIX i XX w., gdy prowadzono negocjacje związane nie tylko z funkcjonowaniem bractwa na terenie miejscowości, ale również dotyczące ustalenia własności obiektu, jego remontów itd.

Do roku 1858 diecezja opłacała karmelitom czynsz, klasztor z kolei ponosił koszty napraw. Taki stan rzeczy utrzymał się do roku 1869. W początkach lat 90. XIX w. ówczesny arcybiskup zasugerował bractwu wycofanie się z miasta. W roku 1894 zawarto jednak kolejną umowę (tym razem na dziesięć lat), która zobowiązywała zakonników do remontów.

W efekcie zawirowań strukturalnych w roku 1903 kościół został zamknięty, a proboszcz wybudował na terenie klasztoru prowizoryczną kaplicę. Kolejne lata to czas prac remontowych. W roku 1919 zawarto kontrakt dzierżawy kościoła na kolejnych dwadzieścia lat. Zakonnicy opuścili miasto, lecz pozostali formalnymi właścicielami obiektu. Do Trembowli powrócili w roku 1930 z planami utworzenia w kompleksie nowicjatu.

Podczas II wojny światowej klasztor stanowił schronienie dla kilku księży, którzy uciekali przed napadami UPA. Został opuszczony w początkach roku 1945. Karmelici zdołali zabrać ze sobą część wyposażenia, w tym obraz Matki Boskiej Szkaplerznej.

W roku 1946 część wyposażenia kościelnego została zniszczona. Sowieci w klasztorze urządzili fabrykę ozdób choinkowych, a w kościele magazyn materiałów chemicznych.

W roku 1987 w świątyni wybuchł pożar, który zniszczył pozostałości wyposażenia. W roku 1991 kościół przekazano Autokefalicznej Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej, a w klasztorze otwarto seminarium duchowne.

Remont nadający zabudowaniom cechy charakterystyczne dla kościołów wschodnich zatarł w znacznej mierze ich dawny kostium stylowy. Pod koniec XX w. do fasady dobudowano dwie wieże.

Architektura

Kompleks klasztorny położony jest w centrum Trembowli, niedaleko dawnego rynku. Teren, na rzucie zbliżonym do kwadratu, otoczony został murem z sześciobocznymi basztami w narożach.

Kościół

Obiekt wymurowano z cegły oraz kamienia i otynkowano. Składa się on z bazylikowego, trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu oraz nieco niższego, zamkniętego trójbocznie dwuprzęsłowego prezbiterium, które skierowano na północny wschód. Od przodu umiejscowiono masyw mieszczący w przyziemiu kruchtę, a na piętrze chór muzyczny. Do prezbiterium dołączono zakrystię oraz skarbiec. Pod częścią ołtarzową znajdują się krypty.

Od zewnątrz uwagę zwraca trójosiowa fasada na niskim cokole. Jej pionowe podziały zostały przeprowadzone za pomocą pseudopilastrów. Nad częścią środkową znajduje się trójkątny, nieco cofnięty szczyt. Nad otworem wejścia głównego, do którego prowadzą schody, ulokowano prostokątne okno zamknięte półkoliście. Ciekawostkę stanowi asymetryczne względem osi koliste okno znajdujące się powyżej. W polu szczytu, w zamkniętej półkoliście niszy, umieszczono z kolei okno prostokątne. Całość zwieńczona została kutym ażurowym krzyżem z półksiężycem. Okna w pozostałych elewacjach obiektu ulokowano w profilowanych obramieniach ozdobionych uskrzydlonymi główkami aniołków.

Artykulacja elewacji bocznych nawy głównej została przeprowadzona za pomocą dzielonych pseudopilastrów wspierających belkowanie.

We wnętrzu uwagę zwracają międzynawowe filary na rzucie kwadratu, od strony nawy głównej opięte wysokimi pilastrami kompozytowymi. W nawie głównej pilastry podtrzymują wyłamane nad nimi potężne belkowanie. Węgary łuku tęczy ukształtowane zostały analogicznie. Część ołtarzowa nie posiada podziałów architektonicznych.

Nawę główną oraz prezbiterium zamknięto sklepieniami kolebkowymi z lunetami. W nawach bocznych oraz zakrystii i skarbcu zastosowano sklepienia krzyżowe, w kruchcie zaś kolebkowo-krzyżowe.

Chór muzyczny zamknięty został gzymsem z drewnianym parapetem. Dostęp do niego wiódł przez klatkę schodową w grubości muru fasady.

Do najważniejszych elementów wystroju i wyposażenia kościoła należały m.in.:

• nieistniejąca dziś dekoracja malarska wnętrza, która podkreślała i uzupełniała artykulację wnętrza;
• ołtarz główny, datowany na drugą połowę XIX w.; w jego głównym polu znajdował się obraz przedstawiający wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, określany jako „Matka Boska Trembowelska”;
• datowany na ok. 1751 r. ołtarz boczny, zwany Ołtarzem Przemienienia Pańskiego, autorstwa Sebastiana Fesingera, uzupełniony przez Jana Więckowskiego w 1761 r.;
• datowany na rok 1753 ołtarz boczny, zwany Ołtarzem św. Teresy z Avili, autorstwa Sebastiana Fesingera, uzupełniony przez Jana Więckowskiego w 1761 r.

Klasztor

Budynek klasztoru przylega do świątyni od północnego zachodu. Obiekt wymurowano z kamienia i cegły oraz otynkowano. Powstał na rzucie litery „L”. Jest dwukondygnacyjny i podpiwniczony. Korytarz umieszczono od strony dziedzińca. Na parterze znajdują się cele, kuchnia z refektarzem, zakrystia i skarbiec kościelny. Na piętrze urządzono bibliotekę i refektarz. W tej części zastosowano okna prostokątne, niektóre prostokątne zamknięte półkoliście. Otwory wejściowe w większości były prostokątne. Elewacje nie posiadają podziałów. Dachy nad obiektem są wielospadowe, dawniej pokryte były dachówką, dziś blachą, podobnie jak dach kościoła.

Andrzej Betlej w swoim opracowaniu określa stan techniczny kościoła jako dobry. Wskazuje jednocześnie na przeprowadzone wbrew wszelkim zasadom konserwatorskim przekształcenie, jakie miało miejsce w latach 90. XX w. Na miejscu brakuje oryginalnych elementów wyposażenia. Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej znajduje się w karmelickim kościele pw. św. Katarzyny w Gdańsku.

Nazwa: kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych w Trembowli

Nazwa funkcjonująca obecnie: dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych w Trembowli

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Trembowla

Autor: nieznany

Data powstania: XVII-XIX w.

Dane techniczne: obiekt murowany, otynkowany