Zarys historyczny

Początki obiektu sięgają roku 1617, kiedy to klasztor w Trembowli został ufundowany przez Piotra Ożgę. Miejscowość jest jedną z najstarszych jednostek administracyjnych regionu. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z XI stulecia.

Na wstępie warto zaznaczyć, że zespół obejmujący kościół i klasztor Karmelitów powstał w wyniku złożonego procesu budowlanego trwającego kilka wieków. Pomimo zachowanych, obfitych archiwów paradoksalnie nie można jednoznacznie określić dokładnego czasu budowy świątyni. Wiadomo, że miała ona miejsce w latach 1630-1828. Jak pisze Andrzej Betlej w swoim opracowaniu, dodatkowy zamęt wprowadzają publikacje historyków zakonnych, którzy w wielu istotnych punktach nie są do końca spójni. Przykładem może być informacja z roku 1817 o „dzwonnicy przy klasztorze”, która nie znajduje potwierdzenia w oficjalnych źródłach. Kolejne utrudnienia idące w kierunku pełnej i właściwej analizy wprowadziła przebudowa kościoła, która miała miejsce pod koniec XX wieku. Betlej neguje również pierwsze drewniane wcielenie omawianej świątyni, twierdząc, że od samego początku musiała być ona murowana. Owszem, Karmelici osiedlili się przy bliżej nieokreślonej drewnianej budowli, lecz informacja ta wprowadza jedynie dodatkowe niejasności.

Wiek XVII był czasem najazdów. W roku 1649 zakonnicy zmuszeni byli opuścić miejscowość, uciekając przed Kozakami i Tatarami. Do Trembowli powrócili jednak dość szybko. Już rok później wystawili budynek dla uchronienia się przed napadami. Podczas najazdu w roku 1672 Turcy dokonali ogromnej dewastacji, niszcząc kościół, klasztor, cegielnię i folwark, jednak zakonnicy przetrwali oblężenie, a rok później wrócili do „klasztornych lepianek”. Według źródeł historycznych budowę klasztoru rozpoczęto w roku 1682. Dokładne uformowanie precyzyjnego kalendarium jest jednak bardzo utrudnione.

Warto zwrócić również uwagę na brak wyrazistych danych dotyczących administrowania obiektu na przestrzeni lat. Przykładowo w roku 1784 do kościoła karmelickiego przeniesiono nabożeństwa parafialne. Obecność proboszcza w części zabudowań klasztornych zaowocowała niejasnym podziałem obowiązków i uprawnień pomiędzy zakonnikami a klerem świeckim, co w konsekwencji stało się wielu przyczyną sporów. Bywały dekady, w których na terenie obiektu funkcjonowali księża, po czym stan rzeczy powracał do pierwotnej formuły i znów funkcje duszpasterskie pełnili wyłącznie Karmelici. Sama obecność zakonników w obiekcie również była zmienna. Pewnego rodzaju sinusoida szczególnie wyraziście rysowała się w XIX i XX wieku, kiedy to skrótowo rzecz ujmując, miały miejsce intensywne negocjacje związane nie tylko z funkcjonowaniem bractwa na terenie miejscowości, ale również dotyczące ustalenia własności obiektu, jego remontów, itd.

Do roku 1858 diecezja opłacała karmelitom czynsz. Z kolei klasztor ponosił koszty napraw. Kontrakt ten utrzymał się do roku 1869. W początkach lat dziewięćdziesiątych XIX wieku ówczesny arcybiskup zasugerował bractwu wycofanie się z miasta. W roku 1894 zawarto jednak kolejną umowę (tym razem na dziesięć lat), która zobowiązywała zakonników do remontów.

W efekcie zawirowań strukturalnych, w roku 1903 kościół został zamknięty, a proboszcz wybudował na terenie klasztoru prowizoryczną kaplicę. Kolejne lata to czas prac remontowych. W roku 1919 zawarto kontrakt dzierżawy kościoła na następne 20 lat. Zakonnicy opuścili miasto pozostając formalnymi właścicielami obiektu. Karmelici powrócili do Trembowli w roku 1930 z planami utworzenia w kompleksie nowicjatu.

Klasztor podczas II wojny światowej stanowił schronienie dla kilku księży, którzy uciekali przed napadami ze strony UPA. Został opuszczony w początkach roku 1945. Karmelici zdołali zabrać ze sobą część inwentarza, w tym obraz Matki Boskiej Szkaplerznej.

W roku 1946 część wyposażenia kościelnego została zniszczona. Kompleks został zagospodarowany przez Sowietów w osobliwy dla nich sposób. W klasztorze urządzono fabrykę ozdób choinkowych, a w kościele magazyn materiałów chemicznych.

W roku 1987 w świątyni wybuchł pożar, który zniszczył resztkę wyposażenia. W roku 1991 kościół przekazano Autokefalicznej Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej, a w klasztorze otwarto seminarium duchowne.

Remont adaptujący charakter zabudowań w kierunku cech charakterystycznych dla kościołów wschodnich w dużej mierze zatarł dawny kostium stylowy. Pod koniec XX wieku do fasady dobudowano dwie wieże.

Architektura

Kompleks klasztorny położony jest w centrum Trembowli, niedaleko dawnego rynku. Teren, na rzucie zbliżonym do kwadratu, otoczony został murem z sześciobocznymi basztami w narożach.

Kościół

Obiekt wymurowano z cegły i kamienia oraz otynkowano. Składa się z bazylikowego, trójnawowego, trójprzęsłowego korpusu oraz nieco niższego, zamkniętego trójbocznie, dwuprzęsłowego prezbiterium, które skierowano na północny wschód. Od przodu umiejscowiono masyw, w przyziemiu mieszczący kruchtę, a na piętrze chór muzyczny. Do prezbiterium dołączono zakrystię oraz skarbiec. Pod częścią ołtarzową znajdują się krypty.

Od zewnątrz uwagę przykuwa trójosiowa fasada na niskim cokole. Jej pionowe podziały zostały przeprowadzone za pomocą pseudopilastrów. Nad częścią środkową znajduje się trójkątny, nieco cofnięty szczyt. Nad dostępnym schodami otworem wejścia głównego ulokowano prostokątne okno, zamknięte półkoliście. Ciekawostkę stanowi asymetryczne względem osi koliste okno znajdujące się powyżej. Z kolei w polu szczytu umieszczono prostokątne okno w zamkniętej półkoliście niszy. Całość zwieńczona została kutym ażurowym krzyżem z półksiężycem. Okna w pozostałych elewacjach obiektu ulokowano w profilowanych obramieniach ozdobionych uskrzydlonymi główkami aniołków.

Artykulacja elewacji bocznych nawy głównej została przeprowadzona za pomocą dzielonych pseudopilastrów, wspierających belkowanie.

W środku uwagę zwracają międzynawowe filary na rzucie kwadratu, od strony nawy głównej opięte wysokimi pilastrami kompozytowymi. W nawie głównej pilastry podtrzymują potężne, wyłamane nad nimi belkowanie. Węgary łuku tęczy ukształtowane zostały analogicznie. Część ołtarzowa nie posiada podziałów architektonicznych.

Nawę główną oraz prezbiterium zamknięto sklepieniami kolebkowymi z lunetami. W nawach bocznych oraz zakrystii i skarbcu zastosowano sklepienia krzyżowe, w kruchcie zaś kolebkowo-krzyżowe.

Chór muzyczny zamknięty został gzymsem z drewnianym parapetem. Dostęp do niego wiódł przez klatkę schodową w grubości muru fasady.

Do najważniejszych elementów związanych z wystrojem i wyposażeniem kościoła należały m.in.:

Dekoracja malarska wnętrza, niestety dziś już nieistniejąca. Podkreślała i uzupełniała ona artykulację wnętrza;

Ołtarz główny, datowany na drugą połowę XIX wieku. W jego główny polu znajdował się obraz przedstawiający wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, określany jako „Matka Boska Trembowelska”;

Ołtarz boczny zwany „Ołtarzem Przemienienia Pańskiego, autorstwa Sebastiana Fesingera, (uzupełniony przez Jana Więckowskiego w 1761) datowany na okolice roku 1751;

Ołtarz boczny zwany „Ołtarz św. Teresy z Avila", autorstwa Sebastiana Fesingera, uzupełniony przez J. Więckowskiego w 1761 r.), datowany na rok 1753.

Klasztor

Budynek klasztoru przylega do świątyni od północnego zachodu. Obiekt wymurowano z kamienia i cegły oraz otynkowano. Powstał na rzucie litery „L”. Jest dwukondygnacyjny i podpiwniczony. Korytarz umieszczono od strony dziedzińca. Na parterze znajdują się cele, kuchnia z refektarzem, zakrystia i skarbiec kościelny. Na piętrze funkcjonowała biblioteka i refektarz. Okna w tej części zastosowano prostokątne, a niektóre prostokątne zamknięte półkoliście. Otwory wejściowe w większości były prostokątne. Elewacje nie posiadają podziałów. Dachy nad obiektem mają kształt wielospadowy. Dawniej pokryte były dachówką dziś tożsamą blachą jak dach kościoła.

Andrzej Betlej w swoim opracowaniu określa stan techniczny kościoła jako dobry, jednocześnie wskazując na przekształcenie, jakie miało miejsce w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, które przebiegło wbrew wszelkim zasadom konserwatorskim. Na miejscu brakuje oryginalnych elementów wyposażenia. Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej znajduje się w karmelickim kościele pw. Świętej Katarzyny w Gdańsku.

Nazwa: Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i Klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych w Trembowli

Nazwa funkcjonująca obecnie: Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i Klasztor oo. Karmelitów Trzewiczkowych w Trembowli

Dział: architektura

Lokalizacja: Ukraina, obwód: tarnopolski, miejscowość: Trembowla

Autor: Nieznany

Data powstania: XVII – XIX wiek

Dane techniczne: Obiekt murowany, otynkowany