Artykuł traktuje o rodzinie Sobieskich, w szczególności średnim synie Jana III Sobieskiego - Aleksandrze Sobieskim, który zmarł w Rzymie. Został on pochowany w kościele kapucynów przy placu Barberini. W artykule znajduje się też dokładny opis nagrobka Aleksandra Sobieskiego.

Źródło: „Tygodnik Ilustrowany”, t. 2, nr 62, 1860, s. 587–588, [za:] Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego.

Uwspółcześniony odczyt tekstu

Pomnik Aleksandra Sobieskiego, w kościele ks. kapucynów w Rzymie

Ktokolwiek wartował po książnicach rzymskich rękopisy opowiadające niesłychaną radość, jaką wiedeńskie zwycięstwo wzbudziło w stolicy chrześcijaństwa i kilkotygodniowe uroczyste obchody, jakich się stało powodem; kto widział wspaniały kościół pod wezwaniem Imienia Maryi Panny (Janowi III objawił się był we śnie jej obraz z napisem: „In hoc nomine vinces”), zbudowany na trajańskim forum, dla uwiecznienia pamiątki dnia tego, - ten pojmie snadno cześć i wdzięczność, jaką stolica apostolska otaczać nie przestała imienia Sobieskich.

Imię to było popularne w grodzie Cezarów, nie tylko wtedy, kiedy nieprzebrzmiały jeszcze odgłos świetnego pogromu wstrząsał siedmioro pagórków, ale długo potem. Do samego wkroczenia wojsk Rzeczypospolitej Francuskiej na włoską ziemię, przygody i chwała króla Jana bywały ulubioną osnową wieczornych zimowych opowiadań po rodzinnych kółkach. Dziś jeszcze żyją tam starcy, których najdawniejszą dziecinną pamiątkę stanowią legendy o królu Janie, a ludowi zatybrzańscy improwizatorowie śpiewają długi bohaterski poemat „in ottava rima”, jak „Jeruzalem” i „Orland”, o wyzwoleniu „le mille Ile di Polonia”, przez niezwyciężonego króla domu Sobieskich.

Sobieskich wiedział o takowym dla siebie współczuciu, obudzonym czynami tego rycerza Opatrzności, który zdeptał jasność ottomańskiego księżyca, o którym współcześni pisarze nie wspominali nigdy inaczej, jak tylko stosując doń słowa Ewangelii św.: „Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Johannes.” Więc kiedy nieodżałowane wypadki oddaliły od tronu dynastię bohatera, kilku z jej członków udało się do Rzymu, a Rzym ich przyjął z otwartymi ramionami, jako plemię męża najpopularniejszego, ba, jedynego w nim popularnego ze wszystkich obrońców krzyża.

Królowa Maria Kazimiera, owdowiawszy, przybyła do wiecznego miasta i mieszkała w nim lat kilka. Dotąd widać na Monte Pincio dom ozdobiony jej herbem: Janiną Sobieskich i zającami margrabiów d’Arquien, wśród tarczy jaśniejącej orłem i pogonią. Nań zaś pokazują balkon, z którego przyglądała się rzymskiemu karnawałowi, wraz ze stuletnim ojcem swoim, świeżo obdarzonym kardynalską purpurą.

Maria Klementyna Sobieska, zaślubiona pretendowi Jakubowi II, a matka dwóch ostatnich Stuartów, Jakuba III i Henryka Benedykta, kardynała eboraceńskiego, spędziła w Rzymie znaczną część swego żywota i zostawiła po sobie trwałą pamiątkę rzadkiej chrześcijańskiej cnoty, a oraz wykształconego rozumu i wdzięków. Ówczesne drzeworyty przechowały nam wspaniałość jej pogrzebu, na którym bardziej niż gromnice i pochodnie, świecił uroczy blask wiedeńskiego słońca i dziadowskiej wielkości. Ten to blask nawet otworzył zwłokom ciężkie podwoje bazyliki św. Piotra, gdzie samych tylko papieży grzebią od niepamiętnego czasu. Namiestnicy Piotrowi, dawni hetmani wojen krzyżowych, czuli że rycerstwo jest także rodzajem kapłaństwa i że Jan, a przynajmniej krew jego, miała swe miejsce wytknięte obok Piotra, na tym laborze przemienionej i tryumfującej wiary, jakim jest fara chrześcijaństwa.

W Rzymie to nareszcie zmarli książę Aleksander Sobieski, średni syn Jana III, i Henryk de la Grange, margrabia d’Arquien, teść jego, zgasły w 105 roku żywota. Nagrobek pierwszego z nich w wiernym przerysie tutaj załączamy.

Książę Aleksander leży u kapucynów, koło placu Barberini. Nagrobek królewicza, z najpiękniejszego karraryjskiego marmuru, uwieńczony jest jego wizerunkiem w płaskorzeźbie, trzymanym przez dwóch aniołków, z których jeden, płacząc, gasi symboliczną pochodnię żywota, drugi zaś składa berło na wezgłowiu, na którym spoczywa korona, ta korona, której nie dano było Polakom oglądać na skroniach Janowego syna, lecz jedynie na jego kościach, zamienioną w głaz grobowego wieka. Trumna dźwigana jest przez uwieńczonego orła, którego lewe skrzydło wznosi się zwycięsko spod śmiertelnego brzemienia, wzlatuje na tle trumny, jak na herbowym polu, podczas gdy ptak srebrnopióry dzierży w szponie węża, godło wieczności i nieśmiertelności, pozgonny wieniec, który nadń wynalazł i podniósł, błąkając się po grobach... Wrażenie jakie ten najpiękniejszy z polskich w Rzymie pomników sprawia na patrzącym, jest ogromne.

Nagrobek ojca Mari Kazimiery znajduje się w kościele San Luigi dei Francesi, nad drzwiami zakrytymi. Kardynał de la Grange, stosownie do ówczesnego zwyczaju, przedstawiony jest na nim jakoby stojący na mównicy w kardynalskich szatach, z otwartą książką w ręku i z orderem Ducha Św. na piersiach. Jako najprzedniejszy panegiryk położono w napisie następne słowa: „Teść wielkiego Jana.”