Położony nad Bohem Chmielnik (ukr. Хмільник) należy do najstarszych ośrodków miejskich Podola, którego dzieje od wieków splatały się z historią Rzeczypospolitej. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XV wieku, a już w XVI stuleciu Chmielnik był znaczącym miasteczkiem królewskim w województwie bracławskim. W 1564 roku otrzymał prawa miejskie magdeburskie. Położony na szlaku handlowym łączącym Kijów z Bracławiem i Kamieńcem Podolskim, rozwijał się jako ośrodek rzemiosła i handlu, a także lokalna siedziba starostwa.

Historia miasta naznaczona była jednak częstymi najazdami i zniszczeniami. W XVII wieku Chmielnik wielokrotnie padał ofiarą wojen kozackich i tureckich, a jego ludność ulegała wyniszczeniu i rozproszeniu. W XVIII stuleciu, po odbudowie, znów stał się ważnym ośrodkiem ziemiańskim i religijnym regionu, skupiając wokół siebie katolików, prawosławnych i Żydów. Po II rozbiorze Polski miasto znalazło się w granicach Imperium Rosyjskiego, a po rewolucji 1917 roku – w granicach radzieckiej Ukrainy.

Dzisiejszy Chmielnik jest niewielkim uzdrowiskiem słynącym z wód radonowych, ale w jego pejzażu wciąż można dostrzec ślady dawnej, polskiej obecności: barokowy kościół Trójcy Świętej, ślady dawnego cmentarza katolickiego, a także tablice poświęcone Ignacemu Janowi Paderewskiemu, które przypominają, że właśnie tu – w tej niewielkiej podolskiej miejscowości – zaczynała się historia jednego z najwybitniejszych Polaków.

Pierwsza parafia katolicka w Chmielniku istniała już w 1603 roku, lecz jej drewniany kościół został zniszczony przez Turków w XVII wieku. Obecną, murowaną świątynię wzniesiono w 1728 roku w stylu toskańskiego baroku, a konsekrowano dziesięć lat później przez biskupa Franciszka Kobelskiego. Kościół wielokrotnie odnawiano – w XIX wieku i po II wojnie światowej. W czasach sowieckich zamieniono go na magazyn, po czym zwrócono wiernym. Dziś posługują w nim księża diecezjalni i siostry ze Zgromadzenia Małych Sióstr Niepokalanego Serca NMP.

Na murze świątyni znajdują się dwie tablice poświęcone Ignacemu Janowi Paderewskiemu: pierwsza z 2010 roku upamiętnia jego narodziny w pobliskiej Kuryłówce, druga – z 2011 – chrzest, który odbył się właśnie w tym kościele.

Śladem dawnej społeczności katolickiej jest również cmentarz, położony w południowej części miasta. Obecnie nieczynny, zniszczony i zarośnięty, wciąż kryje fragmenty dawnych pomników – marmurowe płyty, obeliski, krzyże i ruiny kaplicy. Jak pisał Zbigniew Hauser, w latach 90. udało się odczytać zaledwie kilkanaście inskrypcji, z których najstarsza pochodzi z 1841 roku. Wśród ocalałych nagrobków wyróżnia się płyta hrabiego Adolfa Mostowskiego (zm. 1904) – ziemianina, literata, poety i malarza. Na bezimiennym pomniku z wierszowaną inskrypcją widnieje sygnatura kamieniarza H. Oleszkiewicza z Żytomierza.

Zachowane elementy cmentarza świadczą o wysokiej kulturze artystycznej dawnych mieszkańców Chmielnika, a zarazem o bogactwie i różnorodności polskiego dziedzictwa na Podolu.

Katalog obiektów