Na terenie czeskiej części Śląska Cieszyńskiego zachowała się różnorodna grupa obiektów, które świadczą o polskiej tożsamości regionu i jej trwaniu mimo przemian granic, struktur społecznych i kulturowych. Obok licznych pomników wojennych z okresu I i II wojny światowej, przydrożnych krzyży i kapliczek, istnieją także świeckie i artystyczne formy upamiętnienia, które przypominają o obecności i wkładzie Polaków w życie tej ziemi.

W Karwinie znajduje się tablica poświęcona Janowi Olszakowi, zasłużonemu działaczowi społecznemu i publicyście, o której piszemy w osobnym opracowaniu.

Do najciekawszych należą pomniki i tablice poświęcone postaciom związanym z kulturą i ruchem społecznym. W Boguminie znajduje się pomnik Ludwika Zamenhofa, inicjatora esperanta - języka, który przez krótki czas cieszył się tu żywym zainteresowaniem w środowiskach robotniczych i oświatowych. W Olbrachcicach ustawiono głaz z tablicą upamiętniającą Jana Tacina i Henryka Jasiczka - poetów i działaczy narodowych, których twórczość i działalność publiczna odegrały istotną rolę w kształtowaniu świadomości polskiej na Zaolziu. 

W przestrzeni miejskiej Czeskiego Cieszyna zachowała się tablica upamiętniająca istnienie Domu Robotniczego - miejsca spotkań, edukacji i życia kulturalnego polskiej społeczności. W Karwinie-Kopalniach znajduje się tablica wyznaczająca lokalizację dawnego domu partii, który przez dziesięciolecia był centrum lokalnej działalności politycznej. W Olbrachcicach i Albrechcicach odnajdziemy z kolei ślady pamięci o lokalnych społecznikach - m.in. tablicę poświęconą Karolowi Śliwce, grafikowi, projektantowi i popularyzatorowi polskiej kultury wizualnej.

Symbolem trwałej obecności polskiej kultury muzycznej na Zaolziu pozostaje pomnik Fryderyka Chopina w Boguminie, odsłonięty jako wyraz uznania dla polskiego dziedzictwa w kulturze europejskiej. Z kolei tablice na dawnych polskich szkołach - w Karwinie-Raju, Mostach koło Jabłonkowa. Ligotce Kameralnej czy Bystrzycy - przypominają o sieci instytucji oświatowych, które przez dziesięciolecia pielęgnowały język i tradycję polską w regionie.

W ostatnich dekadach pojawiły się także nowe formy upamiętnienia o charakterze artystycznym. W Czeskim Cieszynie znajduje się współczesna rzeźba „Słownik”, odnosząca się do idei porozumienia i języka jako przestrzeni wspólnej dla kultur. W Parku Rzeźby można z kolei oglądać dzieła polskich artystów, które wpisują się w szerszy nurt transgranicznego dialogu sztuki współczesnej.

W kontekście religijnym ważne miejsce zajmują upamiętnienia duchownych i osób zasłużonych dla życia kościelnego i społecznego regionu. W Karwinie-Kopalniach na kościele znajduje się tablica poświęcona księdzu Jędrzejowi Hałeszowi, długoletniemu duszpasterzowi i obrońcy polskiej tożsamości w czasach przemian społecznych. W Suchej Górnej zachowano tablicę Józefa Dostala (1826-1873), przypominającą o tradycjach religijnych i narodowych tej miejscowości. W Boguminie ustawiono pomnik Jana Pawła II, który stał się współczesnym symbolem łączności wspólnot wiernych po obu stronach Olzy.

W wielu parafiach regionu - m.in. w Błędowicach Dolnych, Bystrzycy, Hawierzowie, Nawsiu i Ligotce Kameralnej - zachowały się inkrypcje fundacyjne w języku polskim, przypominające o darczyńcach i fundatorach kościołów, kaplic czy elementów wyposażenia sakralnego.

Wszystkie te obiekty, rozproszone w przestrzeni Śląska Cieszyńskiego, tworzą wielowątkową mapę pamięci polskiej obecności po czeskiej stronie Olzy - mapę, w której splot historii, wiary, języka i sztuki wciąż wyznacza rytm kulturowego dziedzictwa regionu.

Wykaz obiektów upamiętniających polską obecność na terenie czeskiego Śląska Cieszyńskiego

Upamiętnienia świeckie:

1. Pomnik Ludwika Zamenhofa - Bogumin
2. Głaz z tablicą upamiętniającą Jana Tacina i Henryka Jasiczka - Olbrachcice
3. Tablica poświęcona Janowi Olszakowi - Karwina
4. Tablica upamiętniająca pobyt Józefa Piłsudskiego - Jabłonków
5. Tablica upamiętniająca istnienie Domu Robotniczego - Czeski Cieszyn
6. Tablica upamiętniająca dawny dom partii - Karwina-Kopalnie
7. Pomnik Fryderyka Chopina - Bogumin
8. Tablica poświęcona Karolowi Śliwce - Olbrechcice
9. Pomnik Wincentego Witosa - Trzyniec
10. Tablice pamiątkowe na dawnych polskich szkołach - m.in. Karwina Raj, Mosty koło Jabłonkowa, Bystrzyca

Upamiętnienia artystyczne:

1. Rzeźba „Słownik” - Czeski Cieszyn
2. Rzeźby polskich artystów w Parku Rzeźby - Czeski Cieszyn

Upamiętnienia religijne:

1. Tablica poświęcona ks. Jędrzejowi Hałeszowi - Karwina-Kopalnia
2. Tablica Józefa Dostala (1826-1873) - Sucha Górna
3. Pomnik Jana Pawła II - Bogumin
4. Pomnik ks. Władysława Santariusa - Trzanowice
5. Inskrypcje fundacyjne w kościołach - m.in. Bystrzyca, Hawierzów, Nawsie

Pomniki, tablice i inne upamiętnienia oraz krzyże przydrożne i figury opisujemy w odrębnych wpisach.